Выконваючы ў жыцці пастаўленыя задачы і імкнучыся рэалізаваць розныя мэты – атрымаць адукацыю, выхаваць дзяцей або зрабіць кар’еру, мы заўсёды адначасова знаходзімся пад ціскам цэлага набору ўстановак. Напрыклад, прыносіць карысць людзям, умець рабіць тое, што трэба, а не тое, што падабаецца, браць адказнасць, адказваць за свае словы і ўчынкі. Словам, не быць бестурботным, не ганяцца за задавальненнямі, быць “важным” чалавекам. У гэтым падыходзе маюцца супярэчнасці. Па-першае, чаму быць адказным трэба толькі перад іншымі, і ні слова пра тое, што трэба адчуваць сур’ёзнасць менавіта ў сваіх намерах. Па-другое, ніхто не гаворыць пра важнасць такіх рэчаў, як захопленасць сваёй справай (а значыць, сваімі жаданнямі!), апантанасць ідэямі, агонь і бляск у вачах. Ніхто не спрачаецца, што добра робіцца тое, што робіцца з душой, але насамрэч пра “душу” ніхто не дбае. Урэшце мы і самі прывыкаем, што гэта дробязі. А ўспамінаем тады, калі жыццё становіцца да жаху прэсным.
З часам я пачаў заўважаць, нуда да жыцця выяўляецца ў адзіноце. А з адзінотай немагчыма дамовіцца! Можна ўцячы ад яе ў дзейнае жыццё і выдаткаваць шмат сіл, знайсці займальную працу, завесці цікавых знаёмых… Як толькі ледзь расслабішся, адчуваеш: яно побач, вее холадам, палохае да жудасці. Кантактаў у сетках становіцца ўсё больш, часу на перадышку ўсё менш, з кімсьці маеш зносіны, чымсьці заняты. Увесь час. Няма калі нават выспацца. Цікавае жыццё… Варта на хвілінку спыніцца, і яно тут жа аказваецца побач: палохае “сіндромам выхаднога дня”, вымотвае перспектывай халоднай пустэчы, сумам па чымсьці іншым – тут можна падставіць што заўгодна: іншую працу, горад, краіну і гэтак далей. Палохае. Страх прымушае пачынаць новае спусташальнае кола мітусні.
Час ідзе. І вось ты ўжо трапляеш у разрад тых, хто даўно змагаецца з адзінотай. Зараз ужо можна не мітусіцца і выдаткаваць час на пошукі вялікага і чыстага кахання. Гэта падаецца вельмі добрым сродкам. Знайсці іншага чалавека, які і будзе рашэннем праблемы. І можна знайсці Іншага, і кінуцца ў адносіны, каб раскрыцца і паляцець разам, у поўным яднанні. Закаханасць. Быць цалкам для іншага мала – ты жадаеш ад яго такой жа сілы запатрабаванасці ў табе, як твая ўласная. “Толькі закаханы мае права на званне чалавека!” – высвятдяецца, што гэты рэцэпт сапраўднага жыцця ўжо быў вядомы і нават апісаны так па-сапраўднаму, так правільна.
Няма неабходнасці аддаваць сябе ў распараджэнне справы і людзей. Можна доўга шукаць прычыны таго, як атрымалася, што мы сябе не лічым годнымі цікавасці. Або, наадварот, у сваёй саманадзейнасці не дапускаем магчымасці памылак і агрэхаў і таму не глядзім на сябе або не дазваляем сябе шкадаваць. У кожнага з нас свая гісторыя. Але праўда і ў тым, што дарослы чалавек павінен сам даглядаць адносіны з сабою. Умець гэта рабіць, уласна кажучы, і значыць быць дарослым. Першыя спробы будуць няпростымі. Імкнучыся наладзіць з сабою па-сапраўднаму добрыя адносіны, не патрабуйце ад сябе ўсяго і адразу. Пачніце з маленькіх крокаў. 
Пастаўцеся да сабе ўсур’ёз. Так-так, сапраўды сур’ёзна, як да найважнейшага чалавека ў жыцці. Паступова (вельмі павольна) вы навучыцеся сябе вытрымліваць. Вам трэба быць навучыцца абараняць уласныя межы, заўважаць і перарываць спробы ўсё перабольшваць і рабіць занадта далёкія высновы. Але ўсё гэта ўжо не будзе дакучлівай спусташальнай пакутай ад адзіноты. Вы запоўніце пустэчу сабою. Спытайце сябе: што я пра сябе ведаю? Я наогул цікаўлюся сабою? Які ў мяне стыль мыслення? Стыль працы? Характар? Як я размаўляю з іншымі людзьмі? Мае звычкі: чым я не падобны да іншых людзей майго ўзросту, чым падобны? Ці ведаю я сваю вагу, нарэшце? Ці памятаю пра свой узрост? Ці ёсць сферы, куды я не жадаю глядзець і тым больш бачыць праўду (гэта можа быць узрост, характар, усе пералічаныя вышэй параметры і яшчэ шмат іншых)? Дзе мае сляпыя плямы? Чаго я баюся? Ваша задача толькі пералічыць, не паглыбляючыся. І пакінуць месца – спіс будзе пашырацца. Паспрабуйце зразумець: ці адчуваеце вы блізкасць да сябе? Калі ў цішыні і супакоі вы будзеце некаторы час сам-насам з сабою, ці прыйдзе нейкае пачуццё? Якое? Гэта можа быць цяпло або нешта іншае. Яно часта прыходзіць са слязамі, таму што ў смутку мы сабе вельмі блізкія. Калі вы так даўно не былі ў добрых адносінах з сабою, без слёз не абысціся. Столькі ўсяго трэба аплакаць, пра столькі пашкадаваць, сябе пашкадаваць, нарэшце. І плакаць, пакуль не з’явіцца цеплыня, якая пераадольвае разрыў з сабою. Падумайце: ці ведаеце вы, што яшчэ прымушае ваша сэрца цяплець? У жыцці шмат сітуацый, калі вы становіцеся прыладай у чужых руках, дазваляеце сабою карыстацца. Штораз пасля гэтага пашкадуйце сябе, каб ізноў адчуць сваю цэласнасць. Змяняючы сучаснасць на “разумовую”, мы паўтараем паводзіны дзіцяці, якое пачкваецца няўтульна. Дзеці не могуць змяняць тое, што не падабаецца, і ствараюць уяўны свет. Нездаволеныя жыццём, мы разумова “збегаем” з яго – у планы на заўтра, мары пра водпуск. Імкнёмся не прыкмячаць тое, што выклікае нязручнасць. Не можам жыць сучаснасцю, таму што яна неідэальная.
Раней было лепш: і вада макрэйшая, і трава зелянейшая. У гэтым жарце цэлыя дзве долі праўды. Раней было добра, але мы гэтага не заўважалі і не радаваліся. Можна зразумець, што і зараз нядрэнна, але мы пакутуем па мінулым, у якім як быццам было лепш. Адзіная выснова з гэтага: не жыві мінулым, жыві сучаснасцю. Што тычыцца пастаянных разумовых вяртанняў у мінулае, яны гавораць пра тое, што ў ім засталося шмат “неадрэагаваных” перажыванняў або незадаволенае запатрабаванне. Калі такое адбываецца, наша псіхіка спрабуе вярнуцца да гэтай сітуацыі і “зачыніць” яе. Выкінуць з галавы ранішнюю сварку з мужам (або жонкай) не атрымліваецца, таму што прыйшлося выслухваць папрокі, не выказаўшы пачуцці ў адказ. Вы “дажываеце” сітуацыю ў галаве, магчыма, з-за таго, што ў той момант таксама “адсутнічалі”.
Калі чалавек заўсёды знаходзіцца не тут і не зараз, ён губляе кантакт з самім сабою, сваімі пачуццямі і запатрабаваннямі. Пры такім жыцці адчуваецца незадаволенасць, нуда або апатыя. Бегаючы з мінулага ў будучыню і назад, вы не паспяваеце зразумець, чаго вам хочацца, і пачаць выконваць жаданні. Няўменне жыць сучаснасцю шкодзіць і адносінам. Ад нас выслізгваюць важныя моманты: ад добрых учынкаў да здрады. Здаровыя адносіны немагчыма будаваць, знаходзячыся не тут і не зараз. Яны патрабуюць пастаяннага ўзаемадзеяння са сваімі пачуццямі і ўнутранымі працэсамі. Без іх нельга знаходзіцца па-сапраўднаму побач з іншым чалавекам і бачыць яго такім, які ён ёсць насамрэч. Нам цяжка ўбачыць рэальных людзей і рэальную сітуацыю, бо многае палохае. Гэта прымае форму спробы адхіліцца і ад прыкрых пачуццяў, думак і звязаных з імі спраў. Нават разумеючы важнасць канкрэтных заняткаў, мы ігнаруем іх, адцягваючы ўвагу на нешта малаважнае. У рэдкіх выпадках гэты нармальны стан, часам пачуццё віны стымулюе ўзяцца за справу. Але ў асноўным псуе настрой і актыўнасці не дадае. Аднак з ім справіцца лягчэй, чым прыкласці высілкі ў выкананні справы. Прычынай можа стаць страх, непераноснасць эмоцый, якія спадарожнічаюць таму, што трэба зрабіць. Мы думаем, што гэта не тое, што нам трэба, або не ўпэўненыя, што атрымаецца. Страшна нават пачаць. Пачуццё віны няздольнае выступіць у ролі “выспятка”, які адарве ад канапы. Яно адымае яшчэ больш сіл, робячы нас больш стомленымі. Крыўдна яшчэ і тое, што і на нармальны адпачынак у такім разе не застаецца часу. Пры гэтым стрэс, прыйшоўшы, вызваляе энергію, каб прыступіць да спраў. Аднак тое, што робіцца ў стрэсе, неэфектыўна. Выбягаючы з хаты на працу ў той самы апошні момант, мы думаем пра спіс спраў у офісе, пасля ў метро не можам успомніць, ці выключаны прас, ці зачыненыя дзверы. Рэгулярная няпамятлівасць – таксама вынік спроб уцячы з сучаснасці. Няпамятлівасць можа з’явіцца, калі ў чалавека ёсць утоеныя трывогі і страхі. Усярэдзіне адбываецца нешта маштабнае, якое забірае шмат псіхічных сіл, але што мы з нейкіх прычын ігнаруем. Адчуваючы дыскамфорт ад таго, што атачае нас у рэальнасці, мы аддаем перавагу “пасяліцца” ў віртуальным свеце. Калі чалавек не спраўляецца з рэальнасцю, не ведае, як яму ў ёй знаходзіцца, і не прадпрымае ніякіх дзеянняў, то, вядома, прасцей ад гэтай рэальнасці сысці. Падумайце, што менавіта вы не жадаеце заўважаць у сабе або ў сваім жыцці і замяшчаеце гэта? Бо насамрэч такая рэальнасць ніколі не прынясе праўдзівага задавальнення, а можа толькі пагоршыць становішча.
Як вярнуцца да самога сабе?
Працэс вяртання ў “тут і зараз” патрабуе вялікай усвядомленасці, асабліва калі звычка застарэлая і раней вы над гэтым ніколі не задумваліся.
1. Імкніцеся назіраць за сабою, за тым, чаму прысвечаныя думкі. Гэта не значыць, што трэба перастаць планаваць або звяртацца да мінулага досведу. Калі вы пішаце справаздачу і ўспамінаеце метады, якія выкарыстоўвалі ў мінулы раз – карыстайцеся на карысць! Але калі вы ўспамінаеце, як вас аблаялі за недахопы, варта зразумець, што вашы магчымасці адрозніваюцца ад тых, што былі раней. Вярніцеся ў сапраўдны момант і дзейнічайце!
2. Адцягніцеся ад інтэрнэту. Сетка дае нам адчуванне лжывага задавальнення. Гэта ўсё роўна, што харчавацца цукеркамі: голад спатолены, смак прыемны, але не дае арганізму набору рэчываў для здароўя. Рабіце практыкаванне: азірніцеся вакол сябе, агледзьце тое, што вас атачае. Мы прывыклі рабіць усё на аўтамаце: выходзіць з хаты, уключаць камп’ютар. Ацэньвайце сэнс сваіх дзеянняў.
3. Разбярыцеся з тым, што перашкаджае вам рабіць тое, што трэба. Баіцеся, што не справіцеся? Чагосьці не разумееце і хвалюецеся? Выкананне справы нагадвае пра прыкрыя ўражанні? У дзяцінстве вас прымушалі мыць посуд, але дзяцінства скончылася, а ад прыбірання можна атрымліваць задавальненне. Рассартаваўшы пачуцці, прасцей зразумець, што з імі рабіць. Ад нервовасці рухайцеся ў бок засяроджанасці. Мыць посуд з журботнасцю лепш, чым не мыць яго наогул.
4. Прыслухоўвайцеся да імгненных жаданняў. На што рэагуюць вашы душа і цела? У нашай практыцы прынята гэта душыць (не купляй тое, што не будзеш насіць). Купляць, можа, і не трэба, але і праскокваць не варта. Гэта тыя моманты, у якіх вы радуецеся жыццю і адчуваеце запатрабаванні.
5. Зважайце не на вынік, а на працэс. Арыентаванасць на вынік дазваляе дамагацца вышынь, але працэс нібы знікае з жыцця. Што і як з вамі адбываецца, калі вы ідзяце на працу? Няскладныя разважанні пра стосы працоўных папер справе не дапамогуць, але пазбавяць вас асалоды ад прагулкі.
Навучыцца мастацтву “жыць і зараз” можна, займаючыся практыкамі, накіраванымі на самапазнанне: ёга, медытацыя, цыгун, спеў мантраў. Гэта канцэнтруе чалавека на целе і працэсах, якія ў ім адбываюцца, на псіхіцы і пачуццях. Гэта можа дапамагчы вярнуцца ў сучаснасць і ўсвядоміць сябе ў ёй.
Алена БРЫЦКО, урач-псіхатэрапеўт
