Тэрмін “інтэрнэт-залежнасць” быў прапанаваны навукоўцамі для вызначэння непераадольнага жадання і імкнення ў чалавека карыстацца інтэрнэтам. У апошні час таксама набыў папулярнасць тэрмін “паталагічнае выкарыстанне камп’ютара”, які ўжываецца ў выпадках, калі камп’ютар выкарыстоўваецца для атрымання інфармацыі, якая далёка выходзіць за межы прафесійных інтарэсаў. Ён таксама абазначае паталагічнае выкарыстанне камп’ютара для ўцягвання ў сацыяльныя ўзаемадзеянні, захопленасць зносінамі з сябрамі ў Сеціве, хваравітую залежнасць ад відэагульняў.
Што ж так прыцягвае ўвагу людзей да інтэрнэту?
Гэта магчымасць шматлікіх ананімных дзеянняў, віртуальная рэалізацыя фантазій і жаданняў з усталяваннем так званай зваротнай сувязі ў выглядзе знаходжання “жаданых” суразмоўцаў, якія адпавядаюць любым патрабаванням; магчымасць усталявання кантакту з новымі асобамі і віртуальнага кантролю над імі; неабмежаваны доступ да любога віду інфармацыі і розных забавак; магчымасць удзелу ў гульнях.
Як распазнаць інтэрнэт-залежнасць?
Выяўляецца яна ў павышаным настроі ці эйфарыі пры знаходжанні за камп’ютарам, у нястрымным жаданні выйсці ў інтэрнэт і павелічэнні часу знаходжання ў ім, немагчымасць спыніцца. Такі чалавек пачынае грэбаваць сям’ёй і сябрамі, у яго з’яўляюцца, а потым нарастаюць негатыўныя эмоцыі, такія як дрэнны настрой, апатыя, адчуванне пустэчы, дэпрэсіі пры знаходжанні не за камп’ютарам. Інтэрнэт-залежны чалавек становіцца раздражняльным і ўтойлівым, калі людзі крытыкуюць яго за такое стаўленне да інтэрнэту. З’яўляецца лжывасць у стаўленні да працадаўцаў ці сваёй сям’і аж да страты сувязі з сям’ёй. Памяншаецца цікавасць да працы і да ранейшых захапленняў. Такі чалавек становіцца безадказным, не выконвае свае абавязкі. Праблемы з працай ці вучобай, пачуццё віны і турботы з нагоды такіх сваіх паводзін прымушаюць яго прадпрымаць спробы пераадолець сваю залежнасць, спрабуючы спыніць ці пачаць кантраляваць выкарыстанне інтэрнэту. Як правіла, гэтыя спробы застаюцца беспаспяховымі.
З часам з’яўляюцца праблемы і з фізічным здароўем: паражэнне нервовых ствалоў рукі, злучанае з працяглым перанапружаннем цягліц, сухасць у вачах, галаўныя болі, болі ў спіне ў сувязі з працяглым змушаным становішчам цела за камп’ютарам, праблемы, злучаныя з нерэгулярным сілкаваннем і пропускам прыёмаў ежы.
Інтэрнэт-залежныя пачынаюць грэбаваць асабістай гігіенай, парушаюць рэжым сну і адпачынку.
Велізарную колькасць часу і грашовых сродкаў яны марнуюць на дзейнасць, звязаную з выкарыстаннем інтэрнэту – гэта купля кніг для працы ў інтэрнэце, пошук новых браўзараў, правайдараў, арганізацыя знойдзеных у інтэрнэце файлаў.
Чым мацнейшая залежнасць, тым усё больш часу патрабуецца чалавеку для знаходжання ў інтэрнэце, каб дасягнуць пачуцця задавальнення.
Выкарыстанне інтэрнэту працягваецца, нягледзячы на веданне чалавекам згубнасці інтэрнэт-залежнасці і наступных за ёй псіхалагічных, прафесійных, сацыяльных праблем і праблем са здароўем.
Скарачэнне часу, які праводзіцца ў інтэрнэце, правакуе так званы “сіндром адмовы”, пры якім адбываецца паступовае нарастанне такіх прыкмет, як нервовая напруга і ўзрушанасць, трывога, дакучлівыя разважанні і неадольная цікавасць пра тое, што ж цяпер адбываецца ў інтэрнэце, узнікаюць фантазіі і мары пра яго, што суправаджаюцца адвольнымі ці міжвольнымі рухамі пальцаў рук, якія нагадваюць друкаванне на клавіятуры.
Як ужо сказана вышэй, інтэрнэт-залежныя людзі шукаюць у інтэрнэце магчымасць збіраць інфармацыю і падтрымліваць раней усталяваныя знаёмствы. А падмацоўваецца гэта іх цікавасць далучэннем да якой-небудзь групы людзей у інтэрнэце. Быўшы ўключаным у такую віртуальную групу, залежныя набываюць здольнасць ісці на вялікую эмацыйную рызыку, выказваць адважныя меркаванні на “вострыя” тэмы жыцця, валодаць сітуацыяй, пачувацца героем і могуць атрымліваць зваротную сувязь, адказы ад іншых людзей з віртуальнага свету. Гэта значыць, яны атрымліваюць магчымасць такім чынам выказаць тыя думкі і атрымаць той адказ, якія не могуць мець у рэальным жыцці нават пры зносінах са сваімі блізкімі людзьмі.
У прасторы інтэрнэту яны могуць выяўляць гэтыя думкі без асцярогі быць адпрэчанымі, без страху быць абсмяянымі і асуджанымі, таму што іншыя людзі ў гэтай прасторы меней дасяжныя і таму што сваю асобу можна лёгка схаваць. Магчымасць абсалютнай ананімнасці ў інтэрнэце дазваляе інтэрнэт-залежным разняволіць нават свае забароненыя ў рэальнасці сэксуальныя заахвочванні і паводзіць сябе так, як яны ніколі не сталі б сябе паводзіць у жыцці. Для тых залежных, хто ў рэальным жыцці недастаткова прывабны вонкава ці мае мала магчымасцяў пазнаёміцца з кімсьці, інтэрнэт з’яўляецца проста лягчэйшай магчымасцю для знаёмства.
У рэальнасці сацыяльна-эканамічнае становішча чалавека: яго пол, узрост і раса з’яўляюцца важнымі крытэрыямі ў стварэнні яго сацыяльнага вобраза, на якім будуюцца яго зносіны з людзьмі.
У віртуальным свеце ўсе гэтыя параметры адыходзяць на другі план і ўсе карыстачы інтэрнэту роўныя паміж сабой. Такім чынам, чалавек атрымлівае магчымасць стварыць як бы свой новы віртуальны вобраз, новую асобу, такую, якую ён жадаў бы мець у рэальнасці. Часам такое раскрыццё сябе ў інтэрнэце правакуецца глыбока ўтоенымі бакамі яго асобы, часта – назапашанай агрэсіяй. Зносіны ў віртуальнай прасторы ствараюць у залежнага чалавека ілюзію знаходжання ў рэальным свеце.
Іншай формай залежнасці, па асноўных крытэрыях падобнай да камп’ютарнай залежнасці, з’яўляецца гульнявая залежнасць.
Нядаўна Сусветная арганізацыя аховы здароўя аднесла хваравітую прыхільнасць да рызыкоўных гульняў, кажучы прафесійнай мовай – людаманію, гемблінг – да ліку псіхічных адхіленняў. Акрамя гульнявых аўтаматаў, да іх ставяцца карцёжныя гульні (покер, “Блэк Джэк” і іншыя), даміно і рулетка.
Прыкметы наяўнай гульнявой залежнасці можна заўважыць тады, калі чалавек празмерна часта пачынае ўдзельнічаць у якой-небудзь рызыкоўнай гульні не толькі з мэтай выйгрышу, але і для таго, каб атрымаць задавальненне ад самога працэсу гульні. Тады, калі ён праводзіць у гульні ўсё больш і больш часу і атрымлівае задавальненне нават ад назірання за гульнёй, марнуе вялікую колькасць грошай на гульню, што таксама ўзмацняе яго незвычайны стан узрушанасці, выяўляе адмысловую турботу, хваляванне і раздражняльнасць, калі няма магчымасці ўдзельнічаць у гульні. У такога чалавека прысутнічаюць сталыя думкі пра гульню, цікавасць да забабонаў, прымет, сноў, звязаных з гульнёй. Пры з’яўленні фінансавых праблем чалавек імкнецца больш працаваць, каб мець магчымасць гуляць. Пагоня за выйгрышам з мэтай выправіць фінансавае становішча, у сваю чаргу, стварае іншыя праблемы, выклікае нервовую напругу, за якой стаіць страта кантролю над сабой, немагчымасць спыніцца, пачаўшы гульню.
У моманты з’яўлення крытычнага стаўлення да сваіх паводзін, разумення, што адбываецца штосьці не тое, што інтарэсы да гульні сталі займаць занадта вялікае месца ў яго жыцці, чалавек перыядычна прадпрымае спробы кантраляваць свае паводзіны, часцяком – беспаспяхова.
Праз некаторы час узнікаюць праблемы ў прафесійным жыцці, парушаюцца ўзаемаадносіны з сябрамі і сям’ёй.
Фінансавыя праблемы нарастаюць, расце сума абавязку, але залежны чалавек не шукае іншых спосабаў выправіць становішча, ён працягвае шукаць поспехі толькі ў гульні.
Калі здараецца вялікі выйгрыш, які мог бы вырашыць фінансавыя праблемы, залежны натхняецца гэтым і зноў звяртаецца да гульні з велізарным жаданнем удзельнічаць у ёй, каб яшчэ раз адчуць ні з чым не параўнальны эмацыйны ўздым, які дзейнічае на яго, як наркотык.
Трэба сказаць, што да такога роду залежнасці схільныя людзі адмысловага характару, якія імкнуцца да атрымання неадкладнага задавальнення без якіх-небудзь выдаткаў, у якіх адсутнічае трывалая сістэма духоўных каштоўнасцяў, што асабліва небяспечна ў маладым узросце. Такім людзям часта ўласцівая паніжаная самаацэнка, дрэнная здольнасць пераносіць няўдачы, цяжкасці ў кантраляванні сваёй імпульсіўнасці, яны схільныя шукаць сховішча ў свеце фантазій.
Азартныя гульні адрозніваюцца ад неазартных тым, што ў іх прысутнічае элемент шанцавання, удачы, вера ў якую характэрная для рызыкоўнага гульца і стымулюе яго да гульні.
Мноства яркіх мігаткіх агнёў і маляўнічая шыльда ва ўваходу ў казіно сімвалічна малююць для гульца мяжу штодзённага і казачнага светаў, перайшоўшы якую ён атрымлівае тое, што не можа даць яму рэальнае жыццё. На час ён расстаецца з халодным і цвярозым розумам і апускаецца ў зусім іншы свет, дзе бушуе нястрымны запал і эмоцыі, спантаныя дзеянні, дзе разлік саступае месца непрадказальнасці і інтуіцыі. Гулец як бы на час становіцца дзіцём, якое ўспрымае сябе ўсемагутнай істотай, чые патрабаванні беспярэчна ўспрымаюцца паслухмянымі дарослымі. У ролі дзяцей яны не могуць убачыць тое, як яны бездапаможныя, залежныя і слабыя ў рэальнасці.
У рызыкоўных гульцах можна ўбачыць розныя тыпы паводзін. Ёсць аматары пагаварыць, якія пераконваюць навакольных, што справа не ў самой гульні, а ў прыемным баўленні часу. Іншыя знаходзяць задавальненне ў кантролі над сітуацыяй гульні, надаюць значэнне таму, як яны апрануты, як выглядаюць у вачах навакольных. Непрыступны ж, халодны і забабонны тып не ўступае ў кантакты і вырашае штосьці важнае для сябе. Бывае тып гульцоў эмацыйна ўзбуджальных, схільных драматызаваць сітуацыю ў гульні, незадаволеных і бурклівых.
Можна вылучыць тры тыповыя групы гульцоў.
Першая – “паляўнічыя за шчасцем”, дзе пераважаюць маладыя мужчыны ва ўзросце ад 18 да 25 гадоў, якія імкнуцца павялічыць свой дабрабыт самым простым, але небяспечным для сябе спосабам.
Другая – “адчайныя” – часцей тут сустракаюцца мужчыны ад 30 да 35 гадоў, з характэрнымі для іх складанасцямі ў сямейных адносінах, якія шукаюць вызвалення ад хатняга прыгнёту.
Трэцяя група – “тыя, хто страціў надзею” – мужчыны спелага ўзросту з драматычнымі падзеямі ў мінулым, са стратай важных для іх адносін у жыцці і з агульнай нездаволенасцю жыццём.
Ступень залежнасці ад рызыкоўных гульняў можа быць рознай. У пачатковай ступені жаданне гуляць слабае і ёсць магчымасць адмовіцца ад гульні валявым рашэннем. Пры сярэдняй ступені ўсярэдзіне гульца ўжо адбываецца барацьба двух жаданняў: “гуляць – не гуляць”, гэта значыць ужо не атрымліваецца валявым высілкам забараніць сабе гуляць. Пры трэцяй жа, самай цяжкай ступені, ужо не адбываецца нават унутранай барацьбы, чалавек гуляе фактычна заўсёды, калі ёсць час і любая сума грошай, тут ужо адбываюцца прыкметныя змены ў псіхічным стане чалавека, губляюцца кантакты з рэальным светам, бурыцца лёс.
Такім чынам, залежнасці, пра якія сёння ішла гаворка, маюць у сабе агульныя складнікі, уласцівыя ўсім формам залежнасцяў, і адносяцца да катэгорыі псіхічных адхіленняў, як было адзначана вышэй, а значыць, патрабуюць адпаведнага комплекснага лячэння. Аб’ём лячэння будзе залежаць ад шматлікіх фактараў, такіх як ступень выяўленасці залежнасці, асаблівасцяў асобы залежнага чалавека, яго псіхічнага стану, наяўнасць ці адсутнасць падтрымкі блізкіх і сем’і, а самае галоўнае – ад яго жадання атрымаць такую дапамогу.
Калі ў вас узніклі праблемы падобнага роду і вы бачыце, што не ў стане справіцца з імі ў адзіночку, не адкладайце рашэнне праблемы, тэлефануйце ў рэгістратуру гарадскога цэнтра памежных станаў: 245-61-74, дзе вы зможаце атрымаць поўную інфармацыю пра працу яго спецыялістаў – дактароў-псіхатэрапеўтаў і псіхолагаў Мінска, якія зробяць усё магчымае для таго, каб дапамагчы вам здабыць здароўе і душэўны дабрабыт.
Вольга ПРАКОП’ЕВА
урач-псіхатэрапеўт
