Сяргей Шафаловіч вядзе заняткі ў рэдакцыі са студэнтамі 5 курса журфака
Наша газета «Універсітэт» святкуе 85-годдзе. З гэтай нагоды да месца пагутарыць з чалавекам, які ўжо на працягу 8 гадоў кіруе дадзеным выданнем. Сяргей ШАФАЛОВІЧ распавёў пра цікавыя факты з гісторыі газеты, пра яе багатыя здабыткі і пра сённяшнюю трансфармацыю.
– Сяргей Сяргеевіч, як так здарылася, што агульнаўніверсітэцкая газета з’явілася толькі праз 8 гадоў пасля стварэння самога БДУ?
– Сапраўды, на першы погляд гэта трохі дзіўна, але, падумаўшы, усё заканамерна. Для стварэння сур’ёзнага выдання павінны быць перадумовы, каб у гэтым была неабходнасць, досвед і рэсурсы. А што мелася на той час? Універсітэт ствараўся ў 1921 годзе з нуля ў вельмі складаных абставінах. Адразу паўсталі тры факультэты, а навучанне вялося больш чым у дзясятку будынкаў. А жыллё для студэнтаў і выкладчыкаў, іх матэрыяльнае забеспячэнне, недахоп кадраў (нездарма ж у першыя гады існавання ў БДУ былі запрошаны многія спецыялісты з Масквы і Ленінграда), а стварэнне нарматыўнай базы, а вучэбныя планы ў рэшце рэшт? Асаблівыя цяжкасці цягам гадоў былі з арганізацыяй працы ў зімовы перыяд. Крыху пазней кіраўніцтва ўніверсітэта турбавалася перадусім першымі выпускамі маладых спецыялістаў, арганізацыяй навуковай сферы, ну і, зразумела, будоўлямі і паляпшэннем матэрыяльнага стану.
З другога боку, неўзабаве пасля стварэння БДУ на існых факультэтах пачалі ўзнікаць уласныя насценгазеты, такія як «Голас рабфакаўца», «Голас студэнта», усемагчымыя бюлетэні і нават часопісы, а крыху пазней пачалі выпускацца абагульняльныя альманахі да розных угодкаў дзейнасці БДУ, тыя ж зборнікі навуковых прац. Усе яны, па-першае, давалі досыць звестак (на той момант) пра развіццё ўніверсітэта, а па-другое, узбагачалі практыку перыядычнага друку тым самым каштоўным вопытам, які спатрэбіўся на рубяжы 20–30-х гадоў. Ну і трэба ўлічваць таксама такі фактар, як рэспубліканская прэса: у першае дзесяцігоддзе існавання БДУ яго дзейнасці надавалася надзвычай важнае значэнне, бо гэта была адзіная ВНУ ў краіне, і любыя пераўтварэнні ва ўніверсітэце таксама шырока асвятляліся.
У канцы 1920-х гадоў ужо склалася крыху іншая сітуацыя. Універсітэт стаяў на парозе маштабнай рэарганізацыі, якая атрымала ў гісторыі назву «разбуйненне», з яго складу неўзабаве будуць створаны некалькі навучальных устаноў. Акрамя таго, змяніўся статут БДУ, рэфармаваны навучальны працэс, пры гэтым увогуле ставіліся задачы мацавання грамадска-палітычнага ладу.
У кастрычніку 1929 г. на змену першаму рэктару БДУ Уладзіміру Пічэту быў абраны (дарэчы, у апошні раз) Язэп Каранеўскі, які адразу ўбачыў неабходнасць карпаратыўнага органа і паспрыяў хуткаму выхаду першага нумара агульнаўніверсітэцкай газеты «Ленінскім шляхам». Пасля яна некалькі разоў мяняла назву. Найбольш працяглы час з 1955 г. па 2006 г. яна называлася «Беларускі ўніверсітэт», і шмат хто са старэйшага пакалення дагэтуль так лічыць.
– Якімі здабыткамі можа ганарыцца наша газета ў першую чаргу?
– Перш за ўсё ўвесь універсітэт можа ганарыцца тымі людзьмі, якія яе стваралі. Каб пералічыць усіх значных асоб, газетнай паласы будзе мала. Прывяду толькі факты, што ў сталенні нашай газеце дапамагалі легендарныя Якуб Колас і Кандрат Крапіва, яе традыцыі стваралі народныя пісьменнікі Беларусі Іван Мележ, Іван Навуменка, Рыгор Барадулін і Ніл Гілевіч, тут працавалі вядомы публіцыст Адам Мальдзіс, кінарэжысёр Віктар Дашук, цэлае сузор’е знакамітых паэтаў: Пятро Глебка, Мікола Аўрамчык, Генадзь Бураўкін, Яўгенія Янішчыц, Анатоль Вярцінскі, Васіль Зуёнак і іншыя. Шмат выбітных «акул пяра» выраслі тут у самавітых прафесіяналаў. У газеце БДУ пачыналі Уладзімір Скапа, шматгадовы галоўрэд абласной газеты «Віцебскі рабочы», пісьменнік і рэдактар слонімскай раёнкі Анатоль Ярохін, былы прэс-сакратар Палаты прадстаўнікоў РБ Ірына Саветкіна, рэдактар «Маладзечанскай газеты» Аляксандр Лазоўскі, былы міністр інфармацыі Уладзімір Бельскі, карэспандэнт «Народнай газеты» Ірына Дзяргач, дырэктар фотаагенцтва «Рыфтур» Сяргей Плыткевіч, фотакарэспандэнт Reuter Васіль Фядосенка, фотакарэспандэнт Associated Press Сяргей Грыц, намеснік галоўрэда «Камсамольскай праўды» Мікалай Лахвіч і шмат хто іншы.
На жаль, з даваеннай гісторыі газеты нам вядома вельмі мала. Зразумела, што жывых сведкаў таго часу ўжо не засталося. І нават архіўныя нумары знаходзяцца не ў нашай краіне, а ў Санкт-Пецярбургу ў бібліятэцы імя Салтыкова-Шчадрына, дзе яны засталіся пасля эвакуацыі БДУ падчас вайны. Толькі дзякуючы прафесару Алегу Яноўскаму мы маем копіі некаторых нумароў тагачасных газет і вельмі фрагментарныя звесткі пра людзей, якія яе выдавалі.
Такім чынам, нам сталі вядомымі прозвішчы рэдактараў С. М. Гузея, І. М. Левіна і І. М. Малюкевіча. Апошні кіраваў газетай да самай вайны, а ў 1949 г. стаў рэктарам Гродзенскага ўніверсітэта (тады педінстытута). Да таго ж першыя гады газета падпісвалася калектыўным аўтарам – рэдкалегія, і высветліць тых адказных асоб наўрад ці ўжо ўдасца.
З пасляваенным часам яснасці больш, але і тут хапае недакладнасцяў, бо недзе да пачатку 60-х гг. рэдактарам газеты часта выступаў яе куратар ад парткама, а не чалавек, адказны за яе падрыхтоўку. Адным з першых тагачасных рэдактараў газеты быў Аляксандр Андрэевіч Філімонаў, герой Савецкага Саюза, які пакінуў нам свае ўспаміны. Паводле яго, да аднаўлення газеты ў 1947 г. спрычыніліся прафесары Нікольскі і Перцаў, а таксама малады паэт Мікола Аўрамчык. Не мог застацца ўбаку ад дзейнасці газеты сакратар камсамольскай арганізацыі БДУ будучы народны пісьменнік Беларусі Іван Мележ і ўсе тагачасныя навукоўцы, моладзевыя актывісты, кіраўнікі і творчыя работнікі ўніверсітэта.
Асаблівым гонарам газеты можна лічыць амаль штомесячную літаратурную старонку, якую цягам доўгага часу вяло літаратурнае аб’яднанне «Узлёт» на чале з прафесарам Алегам Лойкам. На ёй публікаваліся самыя цікавыя творы сучасных беларускіх паэтаў, у тым ліку студэнтаў БДУ. Да вышэйзгаданых прывяду Уладзіміра Паўлава, Юрася Свірку, Петруся Броўку, Сяргея Законнікава, Уладзіміра Карызну, Алеся Разанава і іншых. У 60-х гадах нават быў выпушчаны зборнік, прысвечаны творчасці паэтаў БДУ – гэта скарбонка айчыннай літаратуры.
– Як прадстаўлена газета за межамі БДУ, і ці ацэнена яна па вартасці?
– Увогуле наша газета, як і любая карпаратыўная прэса, арыентавана на ўніверсітэцкую супольнасць. Вядома, што яна рассылаецца па міністэрствах і некаторых ведамствах, поўныя яе падшыўкі ўтрымліваюцца ў Нацыянальным архіве і Нацыянальнай бібліятэцы. Акрамя таго, мы пастаянна ўдзельнічаем у шматлікіх рэспубліканскіх і міжнародных выставах і маем высокі аўтарытэт.
Газета БДУ ўзнагароджвалася Ганаровай граматай Вярхоўнага савета БССР, у 1983 годзе яна заслужыла медаль ВДНГ у Маскве і была прызнана найлепшай універсітэцкай газетай сярод ВНУ Савецкага Саюза. У сучаснасці мы сталі пераможцам V нацыянальнага конкурсу «Залатая літара» ў намінацыі «Найлепшая шматтыражная газета», акрамя таго дамагаліся прызнання на міжнародных конкурсах «Націскай на RECord» ва Украіне і «Універсітэцкая кніга» ў Расіі ў верасні гэтага года. Таксама ў 2014 годзе мы сталі лаўрэатам конкурсу «Найлепшае інтэрнэт-выданне» на зімовай школе журналістыкі. Выданне ўзнагароджана Ганаровай граматай БДУ, а яе рэдактар – Ганаровай граматай Беларускага саюза журналістаў. У сувязі з 85-годдзем рэдакцыя «Універсітэта» адзначана Ганаровай граматай Міністэрства інфармацыі нашай краіны.
– Сімвалічна, што рэдакцыя размяшчаецца на Кальварыйскай, 9. Наколькі шчыльна вы стасуецеся з Інстытутам журналістыкі БДУ?
– Гэта не толькі сімвалічна, але і практычна (смяецца). Сувязь газеты з журфакам ва ўсе часы была моцная. Многія рэдактары газеты, а тым больш карэспандэнты былі прафесійнымі журналістамі. Я таксама належу да гэтай супольнасці. Нават зараз на грамадскіх пачатках пры газеце віруе студэнцкая рэдакцыя «Універсітэта», якая складзена са старшакурснікаў журфака. Акрамя таго, я сам з’яўляюся выкладчыкам кафедры перыядычнага друку і вяду спецкурс журналісцкага майстэрства. Таксама ўлічвайце, што за год на базе газеты праходзяць практыку каля 30 студэнтаў журфака. З гэтага кантынгенту ў асноўным і фарміруецца студрэдакцыя. Дарэчы, звяртаюцца да нас па супрацоўніцтва і з іншых факультэтаў.
– А якія зараз у вашай рэдакцыі прыярытэты?
– Газета зараз уваходзіць у структуру медыяцэнтра БДУ і з’яўляецца сутнасцю аддзела ўнутрыўніверсітэцкіх камунікацый, які я ўзначальваю. З аднаго боку, ужо хутка год, як у нас з’явіўся новы сайт, які цесна інтэграваны ў сацыяльныя сеткі. Імкнёмся, каб як мага больш публікацый насіла канвергентны выгляд, то бок суправаджалася відэа і іншымі відамі інфармацыі. Мы маем шмат карысных сэрвісаў, арыентаваных на чытачоў з рознымі інтарэсамі. Стараемся ўсяляк прасоўваць свой рэсурс, тым больш ён таго варты. З другога боку, трэба далей развіваць друкаваную версію, хоць сфера ўплыву яе зараз звужаецца…
– …Ёсць меркаванне, што друкаваныя выданні вымруць праз 5–10 гадоў.
– Я раю не быць такім катэгарычным. Гадоў 20 таму я чуў, што нафта скончыцца ў 2010 годзе… Не так даўно я стажыраваўся ў Швецыі ў рэдакцыях мясцовых газет, і там, вядома, таксама пануюць тэндэнцыі пераходу чытачоў ў інтэрнэт, але існуюць розныя стратэгіі развіцця, і там глядзяць на гэты працэс даволі аптымістычна. Да таго, наша выданне належыць да карпаратыўнай прэсы, а яна найбольш запатрабаваная і стрэсаўстойлівая. Вось уявіце, што агульны тыраж усіх шматтыражак у нашай краіне перавышае сумесны тыраж усіх рэспубліканскіх газет!
Яшчэ адным важным кірункам нашай працы з’яўляецца вядзенне фотагалерэі на сайце БДУ і частковае падтрыманне яго беларускамоўнай версіі. Акрамя таго, зараз мы займаемся падрыхтоўчай работай па стварэнні функцыянальнага фотаархіву БДУ.
– А як Вы, Сяргей Сяргеевіч, самі ўспрымаеце сваё рэдактарства?
– Адкажу проста: яно мне падабаецца. Я лічу, што мы робім важную справу для гісторыі ўніверсітэта і крыху спрыяем яго развіццю. Тут, магчыма, выяўляецца, мая першая гістарычная адукацыя (смяецца). З нагоды юбілею газеты я тут мусіў пагартаць усе даступныя архівы газет, і вы ведаеце: гэта вельмі цікавая і нават кранальная рэч. Па-сапраўднаму жывая гісторыя альма-матар! Я ўпэўнены, што калі рэспубліканскія газеты асвятляюць значныя падзеі, то ўсе апісваюць адно і тое ж, толькі з розных ракурсаў, а пра шмат якія падзеі і многіх людзей, пра якіх раскажам мы, не раскажа больш ніхто. І ў гэтым наша ўнікальнасць.
Яшчэ адным вызначальным момантам з’яўляецца мая шчырая ўлюбёнасць у беларускую мову, бо ўся духоўная спадчына нашага народу грунтуецца на ёй. Уся высакародная літаратура беларусаў – а гэта творы Янкі Купалы, Якуба Коласа, Уладзіміра Караткевіча, Васіля Быкава і іншых выдатных пісьменнікаў – частка сусветнай культурнай скарбніцы. Уся гісторыя беларусаў напісана на роднай мове, а без гэтага мы – ніхто. Падтрымліваць беларускамоўны асяродак ва ўніверсітэце – наша гістарычная місія. І дзякуй Богу, што гэта знаходзіць жывы водгук у нашых чытачоў!
Гутарыла
Маргарыта АЛЯШКЕВІЧ
