Як падняць самаацэнку? – дзейнічаць!!! Калі масты спалены, адыходзіць няма куды. Прыйдзецца ісці наперад!
Бывае, што, гледзячы ў люстэрка, мы думаем пра сябе, што не занадта прыгожыя, не занадта ўдачлівыя, зусім не разумныя і не шчаслівыя. Часцей за ўсё гэта далёка ад праўды, але нішто так не дзейнічае на наша самаадчуванне, як самаўнушэнне. Гэта ўплывае не толькі на настрой, але і на нашы ўчынкі і адносіны з людзьмі. У выніку нізкая самаацэнка здольная парадкам папсаваць жыццё. Для кагосьці нізкая самаацэнка падобная да млявапраяўнай ліхаманкі, якая няспынна выбівае глебу з-пад ног. Для іншых яна нібы праклён, які пазбаўляе радасці і ўдзячнасці за тое, што дае жыццё.
Самаацэнка – каштоўнасць, якую чалавек прыпісвае самому сабе ці нейкім сваім асобным якасцям. Важнасць яе цяжка пераацаніць. Звычайная і высокая самаацэнка дазваляе дамагчыся ў жыцці значна большага, чым прыніжаная самаацэнка.
Адкуль жа бярэцца нізкая самаацэнка? Усё вельмі проста… “Ізноў выпусціў, няўклюда!”, “Паглядзі, да каго ты падобны, неахайнік!”, “Простых рэчаў не разумееш, бесталкоўшчына!” – знаёмы рэфрэн іншага стылю бацькоўскага выхавання, ці не праўда?
Што ж, сапраўды, усе мы родам з дзяцінства. Але бываюць сітуацыі, калі нават у дарослага, цалкам паспяховага чалавека самаацэнка раптоўна можа апусціцца амаль на нулявы ўзровень. Часам для гэтага бывае дастаткова весткі пра здраду блізкага чалавека ці раптоўнае скарачэнне на працы. Але не толькі і не гэтулькі вонкавыя акалічнасці іграюць сваю ролю ў падзенні самаацэнкі – у гэтым можа быць вінаваты нават тып тэмпераменту. Калі ў сангвінікаў і флегматыкаў самаацэнка, як правіла, стабільная, то ў халерыкаў яна скача, як стрэлка барометра; меланхолікі ж часцей за ўсё пакутуюць ад прыніжанай самаацэнкі.
Псіхалогія няўмольная: пакуль у чалавека праблемы з самаацэнкай, не відаць яму гарманічных адносін ні ў сям’і, ні з каханым! Поле, прызначанае для кахання, застанецца полем бітвы. Што ж, значыць трэба гэту самую самаацэнку паднімаць.
Давайце пачнём з таго, што паспрабуем вызначыць, для чаго, уласна, нам трэба ўвесь час штосьці ацэньваць — атачальных, сітуацыі? А галоўнае — ацэньваць сябе?
Калі ў вашым асяроддзі ёсць сапраўды самадастатковы чалавек, прыгледзьцеся да яго: ці існуюць у яго лексіконе словы-ацэнкі? Скажу па сакрэце: калі ёсць, ён не самадастатковы. Высокая самаацэнка прыводзіць да… поўнай адсутнасці самога запатрабавання ацэньваць і сябе самога, і наогул – што б там ні было, вось у чым сакрэт! Падумайце: што ў свеце зменіцца ў залежнасці ад таго, як я гэта ацэньваю? Хіба сітуацыя зменіцца толькі таму, што я лічу яе несправядлівай?
Зразумела, не. У маіх сілах іншае: разабрацца, чаму яна можа мяне навучыць, што я павінен зрабіць, каб мне стала камфортна і гэтак далей. Сапраўды так: як бы я ні ацэньваў чалавека, ён ад гэтага лепшым не стане. Бо змяняемся мы зусім па іншых прычынах: таму што развіваемся, таму што нам самім неабходныя гэтыя змены. А нечая негатыўная ацэнка нас толькі засмучае, злуе, выводзіць з сябе, прымушае або камплексаваць, або рваць адносіны. Дык што мы робім, ацэньваючы блізкіх? У тым вось і справа!
Ну, а зараз пра галоўнае – пра самаацэнку. Я сябе ацэньваю – і высвятляецца, што я сабой незадаволены. Выдатна – аўтаматычна менавіта гэты сігнал я пасылаю ў прастору і магу з упэўненасцю чакаць зваротнага імпульсу: хтосьці выкажа мне незадаволенасць, хтосьці мяне зняважыць, пакрыўдзіць і гэтак далей. Што, у сваю чаргу, яшчэ больш зменшыць маю самаацэнку. Віншую: круг замкнуўся.
Добра, паспрабуем зайсці з іншага боку. У мяне самаацэнка – да нябёсаў, я сабой любуюся. Ужо такі добры, такі добры! Лепшы ад усіх! Што за імпульсы зыходзяць ад мяне ў гэтым выпадку? Напэўна, вы здагадваецеся: самаўзвелічэнне, а такім чынам зневажэнне іншых. Ці трэба распавядаць, што я атрымаю ў адказ?
Павышаем самаацэнку
1. Паважаныя бацькі! 
Памятайце: калі без канца паўтараць свайму дзіцяці, што ён нічога не ведае, не ўмее і нічога вось ніколі ў яго не атрымліваецца, то цалкам магчыма, што аднойчы яно і сапраўды ў гэта паверыць, а тады – праблемы з самаацэнкай яму гарантаваны.Што б ні адбылося, “Мирсоветов” рэкамендуе крытыкаваць саму правіну, а не яго вінаватага: дзіця заўсёды павінна ведаць, што вы яго любіце такім, якім яно ёсць.
2. Забудзьцеся пра тое, як моцна вы жадаеце павысіць сваю самаацэнку. Занадта моцнае жаданне часцяком становіцца перашкодай на шляху да ажыццяўлення. Проста жывіце – і верце, што вы даможацеся ўсяго, што захочаце.
3. Калі вырашылі зрабіць штосьці, не адкладайце справу на доўгі час. Чым даўжэй збіраецеся пачаць, тым больш непераадольнымі здаюцца магчымыя цяжкасці.
4. Кожны дзень даведвайцеся што-небудзь новае, рабіце тое, што ніколі раней не рабілі. Гэтым вы пашыраеце не толькі далягляд, але і зону душэўнага камфорту.
5. Калі штосьці вам незразумела, не бойцеся задаць пытанне суразмоўцу. Гэта якраз часта адлюстроўваецца на вашай самаацэнцы, негатыўна ці пазітыўна, вырашаць вам. Лепш аднойчы здацца дурнем, чым штораз трапляць у няёмкае становішча.
6. Запішыцеся ў трэнажорную залу ці хоць бы завядзіце звычку рабіць ранішнюю гімнастыку. Моцнае, трэніраванае, вольнае ў сваіх рухах цела дзіўным чынам уплывае на дух, які жыве ў гэтым целе.
І яшчэ, схадзіце ў цырульню. Абновіце гардэроб. Зрабіце ў доме генеральную ўборку. Такія, здавалася б, дробязі таксама значаць вельмі шмат для павышэння самаацэнкі.
7. Вечная незадаволенасць усім любога ператворыць у маркотнага бурчуна. Больш аптымізму! Вечная незадаволенасць сабой падобная да мазахізму, і ніяк не спрыяе павышэнню самаацэнкі. Паменш лайце і часцей сябе хваліце! Калекцыянуйце свае поспехі, нават самыя малаважныя, можна нават запісваць іх у адмысловы часопіс.
8. Усміхайцеся! Усміхайцеся шчыра! Расслабляльнае і заспакаяльнае дзеянне шчырай, а не нацягнутай, дзяжурнай усмешкі настолькі дабратворнае, што дзіўна, як рэдка людзі карыстаюцца гэтым бальзамам душы.
9. Спыніце параўноўваць сябе з іншымі – гэта рэдка калі дапамагае павышэнню самаацэнкі. Параўноўвайце толькі сябе-сённяшняга з сабой-учорашнім.
10. Ніколі не апраўдвайцеся. Чалавек, які блытана бубніць апраўданні, стварае жаласнае ўражанне. Калі паўстала такая патрэба, спакойным і ўпэўненым голасам растлумачце свой учынак.
11. Страх – самы галоўны разбуральнік упэўненасці. А як не баяцца? Знайсці страхоўку, запасны варыянт, трымаць у галаве абыходны шлях, зменшыць важнасць задачы, загадзя змірыцца з няўдачай і дзейнічаць! Забудзьцеся пра страх. Уявіце сабе, што адбылося менавіта тое, чаго вы так баяліся. Загадзя прадумайце варыянты, як вы будзеце дзейнічаць. Памятайце, што ў фарміраванні самаацэнкі карысны любы, нават адмоўны досвед.
12. Дазвольце сабе быць недасканалым. Хай вы штосьці робіце горш за іншых – ніхто не мае права чакаць, каб вы заўсёды былі бездакорныя ва ўсіх адносінах.
13. Прыміце ўдзел у дабрачыннай акцыі, ці хоць бы дапамажыце данесці торбу пажылой суседцы. Дапамога блізкім – для самаацэнкі адзін з найлепшых вітамінаў росту. Нішто так не дапамагае пераканацца ў тым, што вы не так ужо дрэнныя, як чыясьці падзяка. Не саромейцеся дапамагаць людзям і імкніцеся не здзяйсняць учынкаў, якія прынясуць іншым людзям боль. Вы ўбачыце аддачу ад сваіх дзеянняў. Часам вельмі проста дапамагчы блізкаму і нават зусім незнаёмаму чалавеку, але мы чамусьці праходзім міма. Калі вы зразумееце, што даяце карысць людзям, вы не зможаце лічыць сябе безнадзейным няўдачнікам.
14. Плануйце свае справы. Не пачынайце дзень без плану дня, тыдзень без плану тыдня і г. д. План на наступны дзень лепш пісаць увечар і карэктаваць раніцай.
15. Калі вы вырашылі зрабіць штосьці, пачынайце як мага хутчэй, не думаючы пра цяжкасці. Чым даўжэй вы збіраецеся пачаць, тым складанейшай здаецца справа.
16. Паверце ў сябе. Проста так, без усякіх умоў. Проста паверце, што вы можаце ўсё. Бо любую складаную праблему можна разбіць на паслядоўнасць нескладаных дзеянняў і проста выканаць гэтыя дзеянні. Галоўнае – ведаць, куды ісці, і ісці нягледзячы ні на што!
17. Любую, самую нецікавую справу не рабіце механічна. Спачатку паспрабуйце зрабіць яе цікавай. Справа будзе выканана хутчэй і лепш. (Дзякуй Дэйлу Карнегі, гэта парада выратоўвала мяне не раз!).
18. Майце зносіны з прыемнымі людзьмі. Вядома, немагчыма выключыць моманты, калі нам даводзіцца мець зносіны з людзьмі, якія нам зусім не падабаюцца. Але ў
нашых сілах не дапускаць іх да блізкіх зносін. Стварыце сабе такое кола сяброў і знаёмых, зносіны з якімі не дастаўляюць вам праблем. Сяброўства і шчырая прыхільнасць да вас – найлепшыя лекі ад нізкай самаацэнкі. Тыя, хто прымаюць вас такімі, якія вы ёсць, дапамогуць вам пераадолець сумневы з нагоды ўласнай знешнасці, розуму ці душэўных якасцяў. Калі вас хтосьці любіць, значыць, вы не можаце быць такім аўтсайдарам, якім здаяцеся сабе.
19. Завядзіце сабаку – як бы ні павярнула фартуна, для яе вы заўсёды будзеце Самым Улюбёным Гаспадаром.
20. І галоўнае – дзейнічаць!!! Дзейнічаць рашуча, не азіраючыся назад. Калі масты спалены, адыходзіць няма куды. Прыйдзецца ісці наперад! Нават калі вельмі страшна… Стаўце рэальныя мэты, рабіце рэальныя крокі да іх дасягнення, і вы атрымаеце цалкам адчувальны вынік.
Дзіўна, чаму многія з нас думаюць пра сябе значна горш, чым мы ёсць насамрэч. Бо дрэнных людзей значна менш, чым мы думаем, і ў кожным з нас ёсць штосьці выдатнае. Для таго, каб быць прыгожым, каханым, паспяховым чалавекам зусім не абавязкова валодаць мадэльнымі дадзенымі, незлічоным багаццем ці энцыклапедычнымі ведамі ў галіне атамнай фізікі.
Досыць верыць у сябе, прыкладаць высілкі для таго, каб дасягаць поспехаў і любіць тых, хто вас атачае. Тады праблема нізкай самаацэнкі наўрад ці калі-небудзь закране вас сур’езна.
Вашай крыніцай натхнення можа стаць паэтка Мая Анжэлу. Опра Уінфры спытала Маю ў інтэрв’ю, чаму, нягледзячы на ўсе цяжкасці, якія выпалі на яе лёс, яна ніколі не ўсумнілася ў сабе.
На фота: Мая Анжэлу, Опра Уінфры зправа
Майя адказала, што з тых часоў, як яна ўсвядоміла, што Бог любіць яе, сумневаў у яе больш не заставалася. Бо калі яе любіць Бог, то як яна можа ўсумніцца ў сабе? Калі і вы жадаеце навучыцца ўдзячнасці за падзеі ў сваім жыцці, вам варта паверыць у тое, што вы прыйшлі на Зямлю з вызначанай, толькі на вас аднаго ўскладзенай місіяй. Вы – адзіны, абсалютна непаўторны чалавек з талентамі і здольнасцямі, у якіх свет вельмі мае патрэбу.
З ростам вашай веры ва ўласную непаўторнасць і прыгажосць пачне расці ваша ўдзячнасць за падараваныя здольнасці, і вам будзе лягчэй накіраваць іх на карысць іншых.
Таццяна Аляксандраўна УШАКЕВIЧ, псіхолаг, загадчык псіхалагічнай лабараторыі Гарадскога клінічнага псіхіятрычнага дыспансера
Кантактны тэлефон 299 03 66
