Значныя не нашы страхі і не наша трывожнасць, а то, як мы да іх ставімся.
Страхі набываюцца намі ў паўсядзённым жыцці, яны з’яўляюцца з-за нашых трывог і асцярог, фарміруюцца з лёгкага пачуцця ў моцную фобію, якая атручвае жыццё. Хтосьці баіцца лётаць, хтосьці баіцца павукоў ці вады, боязь замкнёнай прасторы, знаёмствы і публічных выступленняў, вышыні, начальніка і цёмных завулкаў – усе гэтыя і шматлікія іншыя страхі замінаюць раскрыць свой патэнцыял, здзяйсняць вандраванні, жыць спакойным і гарманічным жыццём. Зведваючы пачуццё страху, немагчыма рухацца наперад, бо ўзнікае абсалютна натуральная рэакцыя ўцячы ад яго ці пазбегнуць небяспечнай сітуацыі ўсімі даступнымі спосабамі.
Перажываецца стрэс, рэакцыя на які можа мець негатыўны эфект. А калі гэта страх публічных выступленняў, а па прафесіі вы PR-менеджар? Якая верагоднасць таго, што вы будзеце атрымліваць задавальненне ад сваёй працы і ваша кар’ера будзе імкліва развівацца? Страх замінае кіраваць свой жыццём, ён прымае рашэнні за вас. Немагчыма ігнараваць свой страх, бо гэта ў далейшым прывядзе да сур’ёзных наступстваў, развіцця цяжкай фобіі. Можна навучыцца пераадольваць свой страх, кантраляваць яго і вярнуць сабе права кіраваць уласным жыццём.
Досыць многіх людзей турбуюць такія псіхафізіялагічныя праявы арганізма, як частая змена сэрцабіцця, пачашчанае дыханне, хваляванне, якое нарастае з ніадкуль…. Звяртаюць сваю ўвагу на падобныя сімптомы тады, калі сам чалавек пачынае сябе адчуваць менш энергічным і хваравітым. Гэтыя псіхасаматычныя станы могуць быць звязаны са страхам, трывогай ці хваляваннямі з-за ўнутрыасобасных канфліктаў, якія чалавек адчувае, а арганізм рэагуе….
Чым гэта можа быць выклікана дадзены стан, які выклікае трывогу, страх… :
— павышанай трывожнасцю самога чалавека;
— аўтарытарным стылем выхавання ў сям’і, калі гэта адбываецца ў дзіцяці;
— прад’яўленнем супярэчлівых патрабаванняў (на працы, у школе, садку…);
— непаслядоўнасцю ў выхаванні дзіцяці ці ва ўказанні па выкананні нейкай працы ў арганізацыі даросламу;
— празмернай эмацыйнасцю ў чалавека ці ўнутранай успрымальнасцю ў чалавека;
— неадэкватнымі патрабаваннямі, якія супярэчаць магчымасцям і запатрабаванням самога чалавека;
— імкненнем параўноўваць дасягненні дадзенага чалавека з дасягненнямі іншых;
— празмерным жаданнем самога чалавека ўсё рабіць бездакорна правільна (напрыклад, “сіндром выдатніка”), адпавядаць абсалютна ўсім агульнапрынятым стандартам і нормам, сфарміраваным яшчэ ў дзяцінстве (падлеткавым узросце).
Унутраны канфлікт правакуе ўзнікненне нездаволенасці, якая патрабуе ад чалавека пошуку выйсця. Неабходна разумець, што трэба штосьці змяніць у сваім жыцці і ад чаго варта адмовіцца, каб знайсці новае (кірунак, ідэю, паставіць мэту), сапраўды неабходнае ў дадзены перыяд жыцця. Пераход да новага суправаджаецца адмовай ад старога. Развіццё чалавека як асобы, адбываецца толькі тады, калі ён здзяйсняе ўнутраную псіхалагічную працу, якую патрабуе новая жыццёвая сітуацыя. Яна заключаецца ў выяўленні супярэчнасці паміж тым,
— ХТО Я ЁСЦЬ насамрэч і КІМ БЫ Я ХАЦЕЎ (ЛА) БЫЦЬ
— ШТО Я цяпер МАЮ і тым, што ХАЦЕЎ (ЛА) Б МЕЦЬ.
Адначасова ўнутраная псіхалагічная праца звязана з болем расчараванняў, які непазбежна будзе адчуваць чалавек у адносінах да блізкіх, да самога сябе, да сваіх спраў і жыцця ў цэлым. Шмат каму вытрымаць гэты боль цяжка, асабліва дзецям і падлеткам! Таму рана ці позна з’яўляецца спакуса пазбегнуць ці сысці ад гэтага болю, знішчыць…
Некаторыя метады пазбягання трывог:
- Стварэнне ілюзорнага свету, у якім пачуццю трывогі няма месца.
Адбываецца гэта за кошт парыву сувязі паміж станам трывогі і сітуацыяй, якая яе выклікае. Пачуццё трывогі з’яўляецца па сваёй сутнасці пакутлівым і нявызначаным для любога чалавека (асабліва для дзіцяці ці падлетка), імкнучыся ад гэтага пазбавіцца, чалавек замяняе яго СТРАХАМ.
Як вы думаеце, чаму?
Страх адрозніваецца ад трывогі тым, што ён заўсёды ясны, заўсёды звязаны з нейкай ПЭЎНАЙ СІТУАЦЫЯЙ, падзеяй, аб’ектам (напрыклад, боязь цемры, вышыні, спазнення на працу, страх сабак, страх захварэць самому ці камусьці з блізкіх, адзіноты і інш.).
Трывога мае размытыя межы і вызначэнні ў чалавека па адчуваннях, падобная да беспрадметнага страху. Гэты стан нярэдка “маскіруецца” за шырокім спектрам саматычных скаргаў: скурныя раздражненні, галаўныя болі, фрыгіднасць і імпатэнцыя – і гэта толькі вельмі малая частка спісу (з прычыны чаго чалавек нярэдка звяртаецца за дапамогай да ўрача агульнай практыкі, а не да псіхолага ці псіхатэрапеўта).
Калі пачуццё трывогі на чалавека аказвае моцнае прыгнятальнае ўздзеянне, то страх-заменнік часам мабілізуе, звычайна на ўзроўні думкі з пераходам у пачуцці і адчуванні (напрыклад, “трэба тэрмінова пераязджаць у…” ці “трэба тэрмінова выканаць гэта, а тое не паспею…”) А далей пайшло-паехала: раз прычыны трывогі не ліквідуюцца (яна заменена страхамі), свет ілюзій увесь час удасканальваецца.
Страхі з часам здольныя перапрацоўвацца і замяняцца на:
— Рытуальныя дзеянні (напрыклад, першапачатковы страх спазніцца на працу змяняецца страхам забыцца здзейсніць рытуальнае дзеянне – паглядзецца ў люстэрка перад выхадам з дому).
— З’яўленне аднабаковых захапленняў, якія захопліваюць чалавека і не пакідаюць месцы ніякім іншым інтарэсам (напрыклад, пасадка кветак на дачы так паглынае жанчыну, што яна будзе грудамі скупляць кветкавыя каталогі і рыхтавацца да “пасяўнога сезона”….) Грань паміж здароўем і неўрозам у тым, што здаровае захапленне злучае чалавека са светам, сябрамі, блізкімі. Трывожнае захапленне стварае замкнёны свет, гэта становіцца самамэтай, дазваляе не ўспамінаць пра рэальнае жыццё.
— Сыход у фантазіі, якія супрацьпастаўляюцца жыццю.
Дарослы чалавек і дзіця адчувае страх перад пэўнай сапраўды небяспечнай сітуацыяй: пажар, напад, смерць чалавека і інш. Такіх сітуацый мноства, таму і адпаведныя страхі палічыць нельга. У норме непрыемны эпізод скончыўся, а разам з ім прайшоў і страх і трывога таксама. Таму страх сам па сабе не страшны – бо ён натуральная псіхалагічная рэакцыя на небяспеку. Калі няма прычын трывожыцца, але ўсё адно неспакойна – гэта НЕЎРАТЫЧНЫЯ ПАХОДЖАННІ (неўратычныя страхі – гэта фобіі), а значыць, па-добраму, іх наогул не павінна быць.
- “Уцёкі ад трывогі” – гэта апатыя.
Апатыя, млявасць, безыніціятыўнасць, пасіўнасць – гэта ўпадак сіл, пустэча на месцы пачуццяў, што калісьці віравалі, эмоцый, абурэння да кагосьці ці з-за чагосьці – сутыкненні супярэчлівых імкненняў. Усе пералічаныя станы – гэта розныя маскі трывогі. Старанная маскіроўка, утойванне трывогі, і галоўным чынам ад самога чалавека, прыводзіць да таго, што сам чалавек не ведае, што яму трэба, і не можаце звярнуцца па дапамогу, правакуе негатыўнае стаўленне навакольных ці неразуменне з іх боку. Унутраны стан вібруе і пагаршае без таго цяжкі ўнутраны стан, замацоўваючы трывожнасць як асобасную рысу.
- “Уцёкі ад трывогі” – агрэсіўнасць.
Напрыклад, у звычайным жыцці можна сустрэць чалавека, які ўвесь час выпрабоўвае свядома ці несвядома сваё ўтоенае, унутранае задавальненне ад любой магчымасці палаяць, абразіць, зняважыць любога чалавека (уласнае дзіця ці прадаўца ў краме…) Усярэдзіне “жыве” пачуццё трывогі ад уласнай зняважанасці, няздольнасці жыць так, як хацелася б, што патрабуе пастаяннай дэманстрацыі ўласнай перавагі над іншымі людзьмі. Атрымліваючы важкі псіхалагічны “выйгрыш” у выглядзе задавальнення і перавагі над становішчам іншага, праз нейкі час гэты эпізод завяршаецца, трывожнасць ад уласнай нездаволенасці зноў узрастае, і ўсё паўтараецца нанова. Атрымліваецца замкнёнае кола.
Давайце пагаворым пра тое, як перастаць нервавацца з любой нагоды, як навучыцца не баяцца будучыні і спраўляцца з хваляваннем і трывогай.
- Перастаньце гуляць чужыя ролі.
Варта адзначыць, што галоўнай прычынай усіх нашых бед з’яўляемся мы самі. Гэта ні для каго не сакрэт. Мы самі наеладаем на сябе абавязальніцтвы, часам настолькі непасільныя, што мімаволі ўскладняем сабе жыццё. Усім людзям хочацца быць “добранькімі”. Аднак, як бы вы ні імкнуліся дамагчыся ідэальнасці, усё адно знойдуцца незадаволеныя. Калі вы хочаце стаць вялікім начальнікам, то ад гэтага рашэння могуць пакутаваць вашы блізкія. Калі вы хочаце, наадварот, быць добрай жонкай і выдатнай маці сваім дзецям, гэта значыць рызыку не толькі загразнуць у побытавых справах, але і ў пэўны момант усвядоміць тое, што ваша гаспадарлівасць нікім не ацэнена па вартасці. Такім чынам, калі вы хочаце перастаць нервавацца па дробязях і навучыцца душыць трывогу і хваляванне, то першым вы павінны засвоіць: вам неабходна змірыцца з сабой, прыняць сябе такімі, якія вы ёсць і перастаць гуляць чужыя ролі: ідэальнай жонкі, вялікага начальніка, добрай маці і гэтак далей. Вы павінны жыць натуральна. Немагчыма без наступстваў “засунуць” сябе ў вызначаныя рамкі вызначанай гераіні. Адкрыта прызнайцеся сабе, што вы не ідэальная гаспадыня, і шукайце шляхі да выйсця з гэтай сітуацыі, а не прымушайце сябе пячы нясмачныя піражкі і перажываць з нагоды таго, што ў вас нічога не атрымліваецца.
- Зараджайцеся пазітывам.
Калі вы хочаце перастаць нервавацца і перажываць, то ў моманты, калі адчуваеце, што да вас падкатвае роспач, паспрабуйце нацягнута ўсміхнуцца. Паверце, нават такая штучная ўсмешка зможа стварыць цуд – вашы думкі не здадуцца вам такімі змрочнымі.
Імкніцеся на працягу дня шукаць нагоды для весялосці. Смейцеся ад душы, чытайце анекдоты і глядзіце камедыі. Самы найлепшы сродак ад нерваў – гэта здаровы смех і пазітыўны настрой.
- Выключыце негатыўны ўплыў.
Вы ніколі не заўважалі, што некаторыя вашы таварышы і знаёмыя значна псуюць вам настрой? Ёсць людзі, якім падабаецца ўсяляць у чалавека пачуццё няўпэўненасці і лёгкую нервовасць. Акрамя таго, значна на наш настрой уплываюць і тыя сябры, якія штодня распавядаюць пра свае праблемы і няўдачы. Крыўдна становіцца яшчэ і ад таго, што часцей за ўсё ім не трэба ад вас слоў суцяшэння ці падтрымкі. Яны проста хочуць скінуць частку адмоўнай энергіі на вас. Таму паспрабуйце мінімізаваць свае зносіны з такімі людзьмі, ад гутарак з якімі вам становіцца толькі горш.
- Перастаньце думаць, што грошы зробяць вас шчаслівейшымі.
Вельмі многія людзі гатовыя ператварыць сваё жыццё ў пагоню за грашыма, пры гэтым прыносячы ў ахвяру ўсіх, уключаючы сябе. Вядома, наяўнасць грошай у паўсядзённым жыцці – немалаважны фактар, а іх адсутнасць – гэта вялікі галаўны боль, аднак не варта думаць, што рознакаляровыя паперкі змогуць замяніць вам сям’ю, блізкіх людзей, бацькоў ці сяброў. Не ператварайце сваё жыццё ў бессэнсоўную пагоню за разрэкламаваным шчасцем. Шчасце не ў дарагім адзенні і не ў шыкоўных аўто. Шчасце ў людзях, у іх стаўленні да вас, у дзецях і ў сям’і.
- Навучыцеся жыць павольна.
Перастаньце бегаць па коле ў пошуках свайго шчасця і супакою. Навучыцеся цешыцца кожнай хвіліне свайго жыцця, атрымліваць задавальненне ад дробязяў, адчуваць смак кожнага кавалачка ежы, смакаваць зносіны з блізкімі людзьмі, сузіраць выдатныя з’явы прыроды. Жывіце павольна і густоўна.
- Перастаньце думаць пра праблемы.
Вельмі часта вы думаеце пра тое, што можа не здарыцца ў прынцыпе. Аднак вы з зачараваннем наганяеце на сябе страх і трывогу, прымушаеце перажываць тое, што яшчэ не адбылося. Горш, калі вы суткамі дакараеце сябе за тое, што ўжо было, і жывяце мінулым. Вы напаўняеце сваё жыццё бессэнсоўнымі перажываннямі і страхамі, якія ў сутнасці сваёй з’яўляюцца абсалютна нязначнымі: што было – прайшло, а тое, чаго вы асцерагаецеся – можа і не адбыцца.
Марына Міхайлаўна ЯСКЕВІЧ, урач-псіхатэрапеўт установы аховы здароўя “Гарадскі клінічны псіхіятрычны дыспансер”
Кантактны тэлефон 0 17 257 18 32
