Свет без гвалту – мэта, да якой усё сваё жыццё ішоў і вёў астатніх вялікі чалавек сучаснасці Махатма Гандзі. Менавіта яму належаць словы пра тое, што чалавецтва загубяць – палітыка без прынцыпаў, задавальненне без сумлення, багацце без працы, веды без характару, бізнес без маралі, навука без людскасці і малітва без ахвяры. Мысляру ўдалося дамагчыся каласальнага поспеху і ў пэўнай ступені вызваліць родную Індыю ад брытанскай каланізацыі. Улічваючы гэта, можна смела сцвярджаць, што яго высновы маюць найглыбейшы сэнс і зруйнавальную сілу.
Багацце, пазбаўленае працы, сацыяльны грэх. Ён прыводзіць да паніжэння экалагічнай культуры асобы. Таксама вядзе да спажывецкага стаўлення да жыцця (што на дадзены момант – надзвычай актуальная праблема ўсяго сусветнага грамадства). Мабыць, менавіта на гэтых дзвюх рэчах спынюся больш падрабязна.
У маім разуменні экалагічная культура асобы складаецца ў жаданні ствараць, а не толькі спажываць. А багацце, пазбаўленае працы, пазбаўляе чалавека гэтай жыццёва неабходнай мэты. Той жа Гандзі казаў пра немагчымасць існавання іншых меркаванняў двух меркаванняў з нагоды таго факта, што чалавекам павінен кіраваць розум, а не імкненне да багацця.
Узгадайце гісторыі поспеху вядомых мільярдараў. Пра іх і гісторыі іх поспеху пішуць кнігі, здымаюць фільмы. І ўсюды гучыць думка пра тое, што трэба працаваць.
У іх не было ідэі толькі зарабіць як мага больш грошай. Яны хацелі СТВАРЫЦЬ штосьці новае і карыснае для грамадства.
Заснавальнік аперацыйнай сістэмы Microsoft Біл Гейтс на працягу доўгіх гадоў лічыўся самым багатым чалавекам у свеце. Яго багацце ацэньваецца ў дзясяткі мільярдаў долараў. І вось што ён кажа пра багацце:
“Велізарнае багацце ідзе побач з вялікай адказнасцю, абавязаннямі падзяліцца з грамадствам і забяспечыць найлепшае размеркаванне гэтых сродкаў тым, хто ў іх мае патрэбу”. За апошнія пяць гадоў Біл Гейтс перастаў быць найбагацейшым чалавекам на Зямлі… Але толькі таму, што стаў самым шчодрым: яго выдаткі на дабрачыннасць перавысілі трыццаць мільярдаў… Разам з жонкай яны стварылі фонд, праз які накіроўваюць сродкі на распрацоўку метадаў барацьбы са СНІДам, малярыяй і сухотамі…
Гэта гісторыя якраз пра тое, калі чалавек апроч багацця дасягае высокага ўзроўню экалагічнай культуры. Грошы, якія ён зарабляе, марнуе не на свае запатрабаванні, а выдаткоўвае на карысць грамадству.
Тое, што ХХІ стагоддзе лічаць стагоддзем спажывецкага стаўлення да жыцця, не навіна. Людзі забываюць пра каштоўнасці рэчаў і ў пагоні за моднымі навінкамі не задумваюцца пра карыснасць і неабходнасці чарговай рэчы. І калі яны не ведаюць цану грашам, сітуацыя толькі пагаршаецца. Больш за тое, для большасці сучасных дзяцей новая цацка становіцца больш каштоўнай, чым новы сябар ці сабака… Прывяду прыклад з жыцця.
Мама майго прыяцеля – настаўніца пачатковых класаў. Не так даўно гэты сябар падзяліўся са мной наступнымі фатаграфіямі. Першакласнікі, толькі якія навучыліся пісаць літары, рыхтавалі лісты Дзеду Марозу. Усе пажаданні дзетак былі пра новы планшэт ці новую мадэль робата (прычым назвы мадэляў былі напісаны з такой дакладнасцю… не кожны дарослы ведае такія тонкасці.
Ці могуць выхаваўчы і адукацыйны працэсы паўплываць і выправіць гэту сітуацыю? Адказ на гэта пытанне знайсці нялёгка. Але паспрабаваць можна. І трэба.
Часта рускі чалавек наракае на тое, што амерыканец жыве лепш і ў большым дастатку. Гэта перш за ўсё дзякуючы працавітасці гэтай нацыі. У Злучаных Штатах з дзяцінства прывучаюць да працы. Школьнікі падзарабляюць прадаўцамі, нянямі і гэтак далей… Спрыяе гэтаму і сістэма працаўладкавання. У краінах Усходняй Еўропы яна не развіта настолькі, на жаль, і знайсці падзаробак за прыстойныя грошы школьніку проста немагчыма.
Як той казаў: “Каб рыбу есці, трэба ў ваду лезці”. На мой погляд, вельмі важна менавіта бацькам прышчапіць дзіцяці гэту думку. Правільнае выхаванне і правільныя каштоўнасці – заклад самастойнай, паспяховай і шчаслівай асобы.
Але з чаго складаецца правільнае выхаванне? “Калі вы хочаце выгадаваць добрых дзяцей, марнуйце на іх у два разы менш грошай і ў два разы больш часу”, – пісала аўтар кніг па педагогіцы Эстэр Сэлсдан. На мой погляд, многія памыляюцца, калі робяць выбар на карысць першага. Яны так любяць сваё дзіця, што ні ў чым яму не адмаўляюць… А потым пажынаюць плады, бачачы, як іх дзеці не могуць адбыцца ў жыцці. Усё больш прыкладаў дзяцей багатых бацькоў, у якіх у 20 гадоў няма жыццёвай мэты… Больш за тое, многія так і застаюцца асобамі, якія нічога не дамагліся, спажыўцамі, якія не ставяць правільныя мэты і не жадаюць быць карыснымі навакольным людзям.
Многія бацькі выбіраюць у выхаванні сістэму заахвочвання. Калі дзіця просіць новы мабільны тэлефон, то для таго, каб яго атрымаць, трэба добра вучыцца і г.д. У некаторай ступені, ёсць доля разумнага сэнсу ў гэтым – прызвычаіць дзіця да таго, што не ўсё атрымліваеш проста так. Аднак, “калі караць дзіця за благое і ўзнагароджваць за добрае, то ён будзе рабіць дабро толькі дзеля выгады” (І. Кант, нямецкі філосаф). Таму бацькам і настаўнікам варта выхоўваць самастойную асобу, напрыклад, выкарыстоўваючы працатэрапію. У часы Савецкага Саюза гэту сістэму выкарыстоўвалі ў школе Паўлышскага. Яе мэта – з дзяцінства прышчапіць дзіцяці разуменне таго, што дзякуючы яго высілкам навакольны свет можа стаць троху лепшым і прыгажэйшым. Ва ўсіх сэнсах гэтых слоў.
Вераніка ЦВIРКО
