Выхавальніка першай змены САК «Брыганціна» Сяргея КРАСОЎСКАГА добра ведаюць многія супрацоўнікі БДУ, дзеці якіх адпачываюць у летнім лагеры пад Радашковічамі. Між тым Сяргей Аляксандравіч мае шматлікія баявыя і дзяржаўныя ўзнагароды, з’яўляецца старшынёй Асацыяцыі інвалідаў вайны ў Афганістане, намеснікам старшыні Беларускага саюза ветэранаў вайны ў Афганістане. Амаль 2-гадзінную гутарку з ім мы вырашылі падзяліць на тры часткі пад назвай «Афганскі трыпціх».
Мірнае неба над галавою. Гэта вялікая, неверагодна значная ўмова чалавечага шчасця – і нават само шчасце для тых, хто ведае яму цану. “Мір вашаму дому” – гэта форма і прывітання, і развітання, якая ў той ці іншай форме прысутнічае ў вельмі многіх народаў. Чалавек, які нарадзіўся і жыве ў мірны час, не здольны зразумець, што такое вайна. Ён не здольны ў поўнай меры ўсвядоміць, што дзесьці ў свеце ідуць баявыя дзеянні – і ніхто не застрахаваны ад таго, што яму самому можа давесціся прыняць у іх удзел. Менавіта таму людзі, якія прайшлі ваенныя канфлікты, ведаюць пра гэта жыццё – ці, прынамсі, пра нейкія яго аспекты – значна больш за іншых; на жаль, цана такіх ведаў заўсёды вельмі высокая. І менавіта таму да меркавання ветэранаў баявых дзеянняў, да іх поглядаў на жыццё, да іх разумення свету варта прыслухацца вельмі многім.
15 лютага ў Беларусі адзначаецца Дзень памяці воінаў-інтэрнацыяналістаў. Сёлета да гэтай даты было прымеркавана ўрачыстае адкрыццё Набярэжнай воінаў-інтэрнацыяналістаў, што размяшчаецца на Нямізе поруч з Выспай слёз. Напачатку лютага мы ўзялі інтэрв’ю ў старшыні Асацыяцыі інвалідаў вайны ў Афганістане і намесніка старшыні Беларускага саюза ветэранаў вайны ў Афганістане Сяргея Анатольевіча Красоўскага.
Рыхтуючыся да інтэрв’ю, мы вывучылі даступныя ў Сетцы відэа- і тэкставыя матэрыялы пра вядомыя ваенныя канфлікты 20-га стагоддзя. Абнавілі свае веды пра Вялікую Айчынную вайну, падрабязней даведаліся пра Афганскую вайну, першую і другую Чачэнскія войны, вайну ў В’етнаме. Безумоўна, у нас склаўся пэўны “стэрэатыпны” вобраз, што салдат, які пабыў у ваенных канфліктах, суровы, нетаварыскі і не любіць казаць пра перажытае. Якое ж было здзіўленне і нават трапятанне, калі мы ўвайшлі ў кабінет у Доме ветэранаў – і нас сустрэў неверагодна жыццярадасны чалавек, які прамяніўся шчырым унутраным пазітывам. Падчас гаворкі мы яшчэ не раз уразіліся яго адкрытасцю і шчырасцю, хоць гутарка ішла пра вельмі сур’ёзныя і недаступныя вельмі многім рэчы. Верагодна, не апошнюю ролю ў фарміраванні такога жыццялюбівага характару сыгралі зносіны з дзецьмі: Сяргей Анатольевіч працуе педагогам у спартыўна-аздараўленчым комплексе “Брыганціна” ў БДУ. Пры ўсёй нязмушанасці атмасферы зносін, створанай рэспандэнтам, адчувалася яго мудрасць.
Аповед Сяргея Анатольевіча, яго адказы на нашы пытанні на працягу амаль 2-гадзіннай гутаркі мы вырашылі падзяліць на тры часткі, аб’яднаўшы іх пад умоўнай назвай “Афганскі трыпціх”. Загалоўкамі для гэтых частак паслужылі словы самага Сяргея Анатольевіча, якія здаліся нам найбольш важнымі з пункту гледжання таго, якія жыццёвыя ўрокі мы здольныя ўсвядоміць з аповеду чалавека, што прайшоў баявыя дзеянні.
-Сяргей Анатольевіч, як у Ваша жыццё прыйшла Афганская вайна? Вы патрапілі туды па прызыве ці добраахвотнікам?
-Добраахвотнікам… добра сказаў… (усміхаецца). Пачнём з таго, што гэта быў 84 год, і тады да армейскай службы было зусім іншае стаўленне, чым цяпер. Сёння, калі ты пайшоў у войска, у грамадскай свядомасці гэта азначае, што, значыць цябе бацькі не “адмазалі”, значыць ты, як той казаў, “лапухнуўся”. А ў той час, калі ты не пайшоў туды, з табой, напрыклад, дзяўчаты – калі даведваліся, што ты не быў у войску, – па-іншаму размаўлялі. І наогул, у войска тады было ісці неяк ганарова. У 1984 годзе прыйшоў мой час выконваць свой вайсковы абавязак. Я сам мінчук, нарадзіўся і жыў у Фрунзенскім раёне – і 15 кастрычніка пайшоў у ваенкамат па месцы жыхарства. Тады ў ваенкамат з 6 закліканых чалавек прыйшло чацвёра, і атрымалася так, што з нас чацвярых толькі траіх пусцілі далей: аднаго “забракавалі” па зроку. Нас усіх траіх звалі Сяргеямі. І вось мы, тры Сяргеі, паехалі ўжо ў гарадскі ваенкамат, дзе ў аднаго з нас быў бацька-палкоўнік. Падышоў ён да сына, пагаварыў з ім – і гэты Сяргей падыходзіць да нас і кажа, што бацька пераводзіць яго ў іншую каманду, таму што мы ідзём у Афган.
Завезлі нас у Мар’іну Горку, прабылі там тры дні, і на трэці-чацвёрты дзень прыехалі, як кажуць,”купцы” – салдаты, якія непасрэдна павінны былі даставіць нас ужо ў месца дыслакацыі часткі, да якой мы будзем прыпісаны. Прыехалі загарэлыя хлопцы ў шынялях, шынялі начасаныя такія. Мы так паглядзелі на іх, пытаем, адкуль яны і што яны. Але ніхто з тых хлопцаў не сказаў, адкуль яны, не сказаў, куды едзем – нічога ўвогуле. Але да гэтага нам удалося атрымаць нейкую інфармацыю. Мы, калі толькі прыехалі ў Мар’іну Горку на аўтобусах, пачалі выходзіць з іх, яшчэ ў “грамадзянку” апранутыя, падыходзяць стараслужачыя і кажуць: хлопцы, хто не будзе адсылаць свае рэчы дахаты, дайце нам “самаход”. А восень жа была. Я адказваю: “Трымай куртку, я яе дахаты не буду адсылаць. Я здаровы, а ў войску яна мне ўсё адно непатрэбная будзе”. Ён кажа на гэта: “Глядзі, цяпер пойдзеце атрымліваць ваенную амуніцыю, і калі вам дадуць ялавыя боты і бушлаты – значыць, ідзяце ў Венгрыю, калі дадуць кірзавыя боты і шынялі – значыць, у Афган”. – “Ну, дзякуй, – кажу, – браце”. І вось мы выйшлі ўсе з аўтобусаў, ідзём у душавую, каб памыцца і адзежу потым атрымаць. Я так жвава “галаву намачыў”, выскачыў з душа першым адзежу атрымліваць. Форму выдаваў прапаршчык. Я толькі падышоў да яго – ён мне адразу ялавыя боты і бушлат. Я ўзяў так, пачасаў галаву, кажу: “Гэта… сапраўды?” – “Так, сынок, давай апранайся”. Думаю, добра, але падазраю, што штосьці тут нячыста, дзесьці штосьці няправільна прайшло. Пачаў раскладваць форму, апранацца – гляджу, заходзіць капітан, пытае ў прапаршчыка: “Якая каманда?” Ён адказвае: “513-Ю” – ці штосьці накшталт таго. Капітан на гэта: “Ха-ха-ха, забяры бушлат, выдай кірзавыя боты”. “Ну ўсё, – кажу, – мальцы, ідзём у Афган, усё нармальна”. На трэці дзень у Мар’іну Горку прыехаў мой бацька – кажа, што размаўляў з кімсьці, і яму сказалі, што наша каманда ідзе ў Афган. Я кажу: “Баця, ды нармальна ўсё”.
У той час патрыятызм зашкальваў да такой ступені, што нават і ў думках не было чагосьці акрамя “як гэта так, там дзесьці хтосьці ваюе, а мы тут”. Да 1984 года ж ніякай інфармацыі ў прэсе не было пра вайну, я даведваўся ўсё з іншых “крыніц”: у маёй старэйшай сястры хлопец быў – і вось яго сябар служыў у Афгане. Я з ім размаўляў на гэту тэму, ён моцна не распавядаў, але ў яго трэсліся рукі, ён шмат паліў, і неяк так… неардынарна паводзіў сябе. Казаў, што “нармальна, паваявалі там” і г.д. А я думаю: “Ну нішто сабе пашанцавала, у такім узросце, 18-19 гадоў – і ўжо ваюе”.
…Дык вось, прыехалі да нас “купцы”, пастроіў перад імі камандзір нашу роту, у якой ужо хлопцы з усіх абласцей сабраліся, і кажа: “Ну-ка крок наперад тыя, у каго ёсць правы кіроўцы і будаўнічая спецыяльнасць”. А я да войска і атрымаў правы, і заканчваў будаўнічае вучылішча. Думаю: “Ну-ну, я ж не дурань. Вось выйду наперад – і ён скажа: “Застаешся ў Мар’інай Горцы”. 
Для мяне гэта было непрымальна: як гэта так, мальцы паедуць кудысьці ў Афган, а я буду тут, у Мар’інай Горцы служыць. Застаўся стаяць. Камандзір стаў уздоўж шэрагу праходзіць і пытаць па чарзе ва ўсіх: “Якая спецыяльнасць?» Пакуль ён ішоў да мяне – я дзесьці ў сярэдзіне стаяў – я стаяў, і думаў, і круціў у мазгах, што яму адказаць, якую спецыяльнасць назваць, каб не мяне пакінулі ў Мар’інай Горцы. І калі ён, дайшоўшы да мяне, спытаў спецыяльнасць, я адказаў: “Ліфцёр!” – разумеючы, што ў Мар’інай Горцы ліфтаў няма і мяне тут як майстра па рамонце не пакінуць (смяецца). Камандзір мне: “Ну добра, ліфцёр” – і пайшоў далей па чарзе. Прайшоўся, знайшоў чалавекі чатыры, але зразумеў, што мала, кажа: “Ну добра”. Зайшоў да сябе ў кабінет, вынес асабістыя справы, сеў за стол, гартае, глядзіць, што там напісана, і выклікае. Даходзіць да маёй асабістай справы: “Так… О, радавы Красоўскі!” – “Я!” – “Выйсці з шыхту!» Выйшаў. “Ліфцёр, кажаш?» Мабыць, яму спадабалася мая рэпліка. Я кажу: “Так”. – “А тут напісана – правы, а тут напісана – будаўнік трэцяга разраду”. Я кажу: “Ну, памылачка” (смяецца). “Добра, добра”, – кажа капітан і кладзе асабістую справу. Там яшчэ, акрамя мяне, трое такіх жа хітрых было…
-Вось прама на такіх эмоцыях усё адбывалася?!
-Так, усё гэта ішло весела. Без нейкай там панікі, без крыкаў “Ааа!”, без абгрызання пазногцяў ці чагосьці падобнага. Я ж кажу, патрыятызм зашкальваў, для нас гэта было не проста слова. Мы выхоўваліся на сустрэчах з ветэранамі Вялікай Айчыннай вайны, мы выхоўваліся на фільмах пра Вялікую Айчынную вайну. Вось цяпер “ганяць” Савецкі Саюз. Але я ўсё-такі лічу, што дзяцінства ў мяне было нашмат лепшае, чым нават цяпер у майго сына ці ў маёй дачкі – гэта адназначна.
-Прабачце, я Вас перабіў сваім пытаннем…
-…так. Атрымліваецца, узяў ён асабістыя справы гэтыя, дзве стопкі – і пайшоў у свой кабінет. Я, ізноў жа разумеючы, што калі маю асабістую справу адклалі – значыць, я застануся ў Мар’інай Горцы, пачакаў, пакуль капітан выйдзе. Толькі ён выйшаў, я заскочыў – і з гэтых сямі адкладзеных спраў узяў сваю асабістую справу і паклаў у агульную кучу. І ўсё: праз сем дзён я ў Кушцы – паўднёвай кропцы Савецкага Саюза, сем дзён на цягніку праехалі. Прыбылі, размясціліся ў Іалатані ў навучальным падраздзяленні – і ўсё, пачалася служба. А служба тады – гэта не як у нас цяпер у Беларусі: снег прыбіраць і г.д. У нас кожны дзень былі стрэльбы, з раніцы была каманда “Рота, пад’ём, выходзь атрымліваць зброю” – і адпрацоўка “баявых”. Стралялі з усіх відаў узбраення. Вось ёсць фільм пра Афган, “9 рота”, дзе персанажам далі па разе стрэліць – і ўсё. Мы ж стралялі кожны дзень, з усяго стралялі, з усяго ўзбраення. З кулямётаў стралялі, уключаючы ПВТ ад БТР, з гранатамётаў, былі начныя стрэльбы. Ручны кулямёт Калашнікава – мой родны быў, я яго насіў усюды з сабой.
У Іалатані мы пазаймаліся дзесьці паўтара месяца, і нас адправілі ў горны навучальны цэнтр Келята. А Келята – гэта ўжо троху ў іншым баку. У Іалатані была не пустыня, але мы былі ў полі; а Келята – гэта ўжо горна-навучальны цэнтр. Там мы ўжо пачалі лазіць па гарах, набываць навыкі альпінізму – ну і працягнулі таксама заняткі па стральбе. Гэта значыць рыхтавалі нас вельмі сур’ёзна.
…Я вышэй прапусціў адзін момант. У гарадскім ваенкамаце, калі нас, Сяргеяў, ужо двое засталося, мы праходзілі апошнюю медкамісію. І адзін урач адкрывае маю медыцынскую картку і кажа: “А што гэта, хлопец, у цябе там нізкі ціск?” А я да гэтага даволі сур’ёзна займаўся фехтаваннем. Ператрэніраваўся ці яшчэ штосьці.Прыйшоў да ўрача, той памераў ціск – нізкі. І вось фраза “нізкі ціск” у мяне ішла ў картцы. Урач у ваенкамаце паглядзеў і пытае, куды ж я сабраўся са сваім нізкім ціскам. Я кажу, нішто сабе, куды я сабраўся. У войска сабраўся. “Не, браце, мы цябе, гэта значыць…” Але я там паскандаліў, павыступаў.”Ну што ж, – кажуць яны, – ідзі”. Гэта я да таго, што гутарка ў нас пачалася з пытання пра добраахвотнікаў. Тады людзі былі не проста добраахвотнікамі, а змагаліся за гэта. І я не адзін такі чалавек, я размаўляў з многімі хлопцамі – і вельмі шмат хто рабіў гэтак жа. Напрыклад, у Афгане са мной быў хлопец з Еўпаторыі, Юрась Сідараў. У яго была ўмоўная асуджанасць, і таму яго не пускалі ў Афган. Тады ён у кагосьці забраў ваенны білет, сеў на самалёт – і вось так і адправіўся туды па чужым ваенным білеце. Настолькі хацеў у Афган. Цяпер моладзь не зразумее гэтага, цяпер зусім іншы час, зусім па-іншаму людзі рэагуюць на інфармацыю пра войны, пра баявыя дзеянні. Тады гэта было па-іншаму: не рамантыка, але, сапраўды нешта, чаго няма ў нас цяпер. Тым больш тут важна разумець, што “скарыць Афганістан” задачы не было. Мы гэта добра разумелі, і разумелі, што мы будзем дапамагаць афганцам. І мы сапраўды рабілі гэта – да той пары, пакуль Амерыка не ўзяла бін Ладэна і не дала яму грошай. Пакуль не стварылі ў Пакістане ваеннае падраздзяленне. Бо ўжо да 84-85 года, ды нават у канцы 83-га, асноўныя баявыя страты з таго боку ўжо складалі наёмныя салдаты. Можна сказаць, што гэта была вайна з наёмнікамі. Па сутнасці, мы былі першыя, хто праводзіў антытэрарыстычныя дзеянні. Таму што пасля Афгана ўжо пайшлі вахабіты, пачалося нарастанне радыкалізму ў Чачні і г.д. Я лічу, што тое, што мы былі там, было правільным. Няправільна толькі тое, што мы выйшлі адтуль. Напэўна, нам трэба было заставацца і неяк больш грунтоўна вырашаць усе пытанні.
-А ў сувязі з чым быў ажыццёўлены вывад войскаў?
-У нас жа перабудова тады пачалася. Прыйшоў Гарбачоў да ўлады, памянялася стаўленне да Амерыкі, памянялася наогул стаўленне да ўсяго. Праблемай было і тое, як я лічу, што ў той час Савецкі Саюз упэўнена сядзеў на нафтагазавай іголцы, як і цяпер сядзіць Расія, а кошт на нафту тады дайшоў дзесьці да 18 долараў за барэль. З-за гэтага пачаліся вялікія цяжкасці. І тут мы разлічыліся, з аднаго боку, эканамічна, а з іншага боку, палітычна: вывелі войскі, каб паказаць, што мы “не чапляемся за Афганістан”. Хоць трэба было чапляцца – не было б, можа, ніякіх талібаў, не было б цяпер ніякіх вялікіх калатнеч. Тая ж Аль-Каіда, якую выгадавала Амерыка, ёй было мала Афганістана. Ёй усё адно трэба было б пашырацца, што яна і зрабіла: пашырэла – і пайшла на сваю ж Амерыку, здзяйсняючы тэракты.
-Хацелася б вярнуцца яшчэ да пачатку Вашай вайны. Скажыце, калі Вы патрапілі ў баявыя дзеянні, што спачатку стала насамрэч цяжкім? А што, як высветлілася, было на справе не такім, як Вы сабе ўяўлялі – я маю на ўвазе, у псіхалагічным плане?
-Ды ніхто сабе гэтага не ўяўляў, хоць мы былі больш-менш абстраляныя. Нас у Афган увозілі па такім маршруце: з Келяты адправілі ў Тырмыз – гэта памежны горад з боку Савецкага Саюза – Узбекістан – і Хайратон, афганскі горад. На КАМАЗах мы перасеклі мост Хайратона і потым паехалі далей у бок Пулі-Хумры. Але яшчэ ў Хайратоне быў адзін нюанс. Калі нас прывезлі туды, то загналі ў вялікі ангар. Там былі двух’ярусныя ложкі – без матрацаў, без нічога. Мы былі ў нашых зімовых шынялях і зімовых шапках, хоць, вядома, тэмпературныя параметры ўжо былі зусім іншымі. Прыехалі, стаялі там пару дзён, спалі на гэтых ложках, нас кармілі. І неяк пастроілі нас усіх і сказалі, маўляў, цяпер вам на дарогу слова скажа хтосьці з генералаў – я ўжо не памятаю прозвішча. І вось прыходзіць генерал, пачынае: “Ну, сынкі, вось я вас вітаю на афганскай зямлі” і да т.п. І тут раптам кажа:”А давайце мы паглядзім, колькі ў нас добрых салдатаў”. Ну, думаю, цікава, як ён вызначыць, хто добры салдат, а хто не. А ён: “Ну-ка, зрабіце крок наперад, у каго ўсё сваё абмундзіраванне!» А што значыць “сваё абмундзіраванне”? Ва ўчэбцы ўвесь час ва ўсіх былі адны і тыя ж праблемы: старэйшыя вайскоўцы забіралі шапкі. Давалі сваю старую шапку, а забіралі новую. Дзесьці ў кагосьці і форму забіралі, таму што камусьці на дэмбель трэба было. Ну, не тое што там голым пакідалі, аддавалі сваю форму наўзамен. А ў кожнага салдата на форме хлоркай быў выведзены квадрацік, і ў ім падпісана, якая рота, які батальён, на які ўзвод – і прозвішча. З усяго батальёна, што стаяў там, я толькі адзін выйшаў наперад. Таму што ў мяне было ўсё маё, пачынаючы ад шапкі – за якую я так біўся! – і заканчваючы рамянём і ботамі. Я адзіны выйшаў. Генерал убачыў і кажа: “Ну, салдат, малайчына, служы”. Вось як вызначыў добрага салдата.
-Мне складана зразумець, але напэўна ў тых умовах гэта было штосьці наогул незвычайнае?
-Ну так. Гэта было сапраўды незвычайна. Усе так паглядзелі ў мой бок. Я кажу: “Мужыкі, ну пашанцавала!» А пашанцавала так, што, калі прапаршчык выдаваў мне форму, ён чамусьці выдаў пяцьдзясят другі памер, хоць я заўсёды насіў сорак восьмы. Пяцьдзясят другі памер і рост – два. Я апрануў – і яна на мне так выдатна села! Ці таўро там было няправільнае, ці яшчэ штосьці – але яна сядзела на мне. Колькі разоў да мяне падыходзілі потым: “Так, які памер?” Я раз, паказваю – пяцьдзясят другі. “Так, свабодны!” (смяецца). Можа, гэта дапамагло мне неяк, таму што на мне форма сядзела цудоўна, а спроб да мяне “пад’ехаць” было вельмі шмат – але па шапцы, праўда, больш “пад’язджалі, чым па форме. Так што, скажам так, урваў халяву.
…Дык вось, на КАМАЗах, з Хайратона, у суправаджэнні хлопцаў з аўтаматамі нас павезлі далей у Афган. Везлі нас далей у Пулі-Хумры. Мы ехалі, але ў нас саміх яшчэ не было ні ўзбраення, ні бронекамізэлек – нічога. Быў толькі рэчмяшок, у якім ляжала сапёрная лапатка, паёк – і ўсё. І вось мы заязджаем на горы, а дзесьці наперадзе пачалася страляніна. Сяржанты, якія сядзелі з намі, закамандавалі “з машыны!”, таму што ўжо пачуўся нарастальны гуд. Разумеючы, што ідзе абстрэл калоны, яны зрабілі правільна, што пачалі выводзіць салдатаў з машыны. Але народ вось неабстраляны быў у поўным сэнсе гэтага слова – і пападаў. Я, які сядзеў бліжэй да кабіны, устаў – але ўсе ж упалі, што ж мне, бегчы па хлопцах, якія ляжаць? Не. Спыніўся. Думаю, ды ладна, пастраляюць, і ўсё будзе нармальна. Прылёг я, нават пачалі ўжо жарты чуцца, што во як, маўляў, яшчэ не даехалі, а ўжо па шляху “адграбаем”.
І смяяліся мы да той пары, пакуль па тэнце машыны не прайшла аўтаматная чарга. Пасля гэтай чаргі і ўсмешкі, і ўсё астатняе знікла адразу ж. І было адзінае жаданне… Гэтага цяпер не перадаць. Не тое каб я неяк спалохаўся ці што – дакладней, я вельмі спалохаўся! – але я ўзяў свой рэчмяшок з сапёрнай лапаткай, паклаў паміж сабой і бортам – і схаваўся за рэчмяшок, за лапатку сапёрную схаваўся. Я быў упэўнены, што яна, лапатка, мяне абароніць. Гэта было такое пачуццё, якое немагчыма апісаць. Абстрэл скончыўся, мы назад загрузіліся. Нас адчыталі, тых, хто не выскачыў: “Вунь машыны гараць, вы што, захацелі, каб вас пахавалі пад імі?” Па сутнасці, гэта быў першы такі выпадак, пасля якога я зразумеў, што гэта ўжо не жарты і тут ужо ўсё зусім па-іншаму – і стральба, і перажыванні.
-Ці доўга праходзіў працэс адаптацыі? Адаптоўвацца да новага становішча было самым складаным ці не?
-Як бы сказаць… вось што такое, калі людзі кажуць “я не баяўся”? Усе баяліся. Іншая справа, што звычайна людзі могуць кіраваць сваім страхам.
-А гэта было магчыма тады?
-Я заўсёды кажу, што чалавек – такая істота, якая прывыкае да ўсяго. Адпаведна, і мы паабцёрліся, абвыклі. Гэта хутка было – нават там. Але было адзінае, да чаго я доўга не мог прывыкнуць. Атрымалася так, што мяне адправілі ў асобны ўзвод. Ды не проста ў асобны ўзвод: нас у гарах стаяла 28 чалавек, з гэтых 28 чалавек я быў адзіны беларус. У астатнім там дзесьці восем чалавек было з Украіны, рускія, грузіны, пара татараў – увогуле, такі вось разнамасны кантынгент. Нас чацвёра маладых прыйшло ва ўзвод – і тое, што мне адразу там не спадабалася, гэта тое, што адразу пачалася дзедаўшчына. Я быў упэўнены, што мы ў Афгане, і дзедаўшчына неяк… ну, не ведаў я пра гэта. Для мяне гэта было непрыемна. Калі толькі мы прыйшлі, падыходзіць да мяне ўкраінец – ён кіроўцам быў, і пачынае: “Гэй, душара, а чаго гэта ў цябе рамень вісіць ніжэй за гэта самае?” Я кажу: “А што такое?” – “Ды я цябе зараз…”. Гэта значыць адразу быў вось такі “наезд”. “Вы што тут, дэмбелі ўжо, што ходзіце такія па размяшчэнні ўзвода?” Тым часам якраз камандзір узвода сказаў сабрацца. “Правяду, – кажа, – экскурсію, пакажу, дзе капаніры, куды бегчы калі што якое. У нас модуль там быў, укапаны ў зямлю, дзе тырчаў толькі дах. І, адпаведна, стаяла там тэхніка. Я быў аператарам, г.зн. стралком БТР. Ну, мы прайшлі “экскурсію”, я ледзь-ледзь рамень падціснуў, каб ужо лішні раз не чапляліся злёту ў першы дзень. Але не пракаціла.
Толькі нас узводны правёў па размяшчэнні, паказаў усё, адпусціў, як гэты ўкраінец: “Ідзі сюды, пайшлі пагаворым, я цябе навучу тут радзіму любіць”. Я хлопец не моцна зашуганы быў, каб разгубіцца адразу, кажу: “Пайшлі”. Зайшлі мы з ім у памяшканне тыпу сталовай, кубрык там быў такі асобны. Заходзім туды – ён адразу за рамень, на латкі кідае, і я таксама – і мы там пачынаем. І тут з’яўляюцца два кухары – як я высветліў потым, астраханскія татары – і давай утрох на мяне. Ну, думаю, нішто сабе прыехаў. А я як заходзіў у гэты кубрык, у гэта ж час мае хлопцы заходзілі ў размяшчэнне. І ўжо тады кажу ім, што, маўляў, “ідзём ужо махацца”. Ну я пачаў ледзь-ледзь адыходзіць назад, таму што аднаму супраць траіх усё-такі цяжкавата ўжо неяк, выскачыў з кубрыка. І чую, што ззаду таксама нейкая заваруха ўжо ідзе. Ну, мы памахаліся – і ў нейкі момант яны ўсталі, замерлі, пачалі паднімаць мяне, атрасаць. Думаю, нішто сабе, во я тут адбіўся. Па твары не атрымаў, але ў астатнім было… А яны: “Усё добра, усё-ўсё-ўсё, усё нармальна”. Я думаю: “А што здарылася?» Паварочваюся і бачу таварыша свайго, Юрку Сідарава. Ён, убачыўшы, што я пайшоў разбірацца, хацеў таксама падысці, а яго спынілі трое. А ў той час люты месяц быў, і былі ў размяшчэнні тры чалавекі, якія ўжо па сутнасці былі грамадзянскімі.
Чаму – а таму што ў канцы кастрычніка выйшаў загад на іх звальненне. У Афгане служылі, як правіла, тры-чатыры месяцы, хто пяць месяцаў – ужо пераслужвалі. І вось па гэтым загадзе яны ўжо павінны былі звольніцца. Яны ўжо на “баявыя” нікуды не ездзілі, хадзілі амаль у “грамадзянцы”, чакалі, калі на дэмбель. І менавіта яны яго і спынілі. Кажуць: “Ты куды, душара?” А той разварочваецца, аднаму адразу вока падбіў. Ён так на дэмбель і сышоў з “ліхтаром”. Ну і яны – да яго адразу, упісаліся яшчэ двое нашых – і пайшло-паехала. У той час у Савецкім Саюзе было забаронена каратэ, а Юрась займаўся каратэ. І нармальна так “махаў нагамі”. Ён пачаў там разбірацца з тымі, хто яго спыніў, і вось адзін з іх узяў кубак алюмініевы і разбіў Юрасю галаву. І пайшла кроў, ён увесь у крыві быў, і ўсё адразу скончылася, як той казаў, “да першай крыві”. Мы сабраліся ўсе, я і астатнія такія ж, агледзеліся – бо ў бойцы быў удар у грудзі прыкладам.
Але гэта ўсё дробязі ўжо былі. А вось самае галоўнае тое, чаго я дагэтуль не магу зразумець… Як я ўжо сказаў, 8 чалавек было з Украіны. І вось усе яны былі з горада Макееўка, што пад Данецкам. Былі сярод іх розныя прызывы – два чалавекі былі на паўгода старэйшыя за нас, былі сярод іх і “дэмбелі”, і “дзяды”, і “чарпакі” – усе былі. І я не разумеў тады і не разумею цяпер: як хлопцы з аднаго горада маглі так адзін аднаго зневажаць, прыгнятаць – так, што проста крыўдна было. Тым, што на паўгода старэйшыя за нас, ім даставалася больш, чым даставалася нам. Я гэтага не разумеў. За што? “А ў нас Макееўка падзелена на дзве часткі, вось яны з гэтай часткі горада, а мы вось з гэтай”.
-Як гэта нават там захавалася…
-…Ну і ў мяне ж было дома, Данілы Сердзіча і Харкаўская вуліцы біліся – і што?! Калі б я там сустрэў кагосьці з Беларусі, не кажучы ўжо пра тое, каб з Мінска! Я гэтых паводзін наогул не разумеў. І вось кажу, атрымлівалася, што хлопцы на паўгода старэйшыя, а ганялі іх мы, малодшыя. Але падобнае было толькі ва ўзводзе. Калі выязджалі на суправаджэнне калон, нічога такога не было, адзін за аднаго былі ўсе.
Вельмі многія задаюць пытанне: “А хацеў бы ты цяпер у Афган?” Я адказваю канкрэтна: так, я хацеў бы. Але я не хацеў бы на вайну, я хацеў бы адчуць тое, чаго няма цяпер тут.
-Чаго менавіта?
-Не здагадаешся.
-Я не магу. Я не маю ўяўлення пра гэта.
-У Афгане не было масак, разумееш? Калі вось ты чалавек, салдат, і за месяц мы з табой ужо паварыліся і ў баі і ва ўсім астатнім, то я ведаў, які ты. Там не было такога, што ў адным месцы хтосьці ходзіць упэўнена, а тут раз – і “ягня” ўжо. Не, былі, вядома, моманты, калі раздзіралі прадчуванні, калі хлопцы “губляліся”. Але там усё было шчыра. Там не было нейкага, не ведаю, не зману, але не было такога, што табе маглі сказаць адно, а зрабіць іншае. Там, што казалі, то і рабілі. Калі каманду давалі, ты выконваў каманду. А вось цяпер нават сярод нашых бачу маскі. Хтосьці ў вочы кажа адно, а за вочы – іншае.
-Гэта значыць нават сярод тых, хто ваяваў?
-Так, нават сярод тых, хто вярнуўся. І так непрыемна, калі хтосьці кажа адно, а робіць іншае. Сталі забываць вайну, цяпер ужо неяк менш успамінаў пра яе.
-А які менавіта тэрмін Вы там былі? З 84-га па 89-ы?
-Не, да 89-га – гэта там быў увесь кантынгент войскаў. Я праз год службы атрымаў цяжкае раненне, і мяне адправілі дахаты.
-А як гэта было: вярнуцца сюды, у грамадства людзей, якія наогул не разумеюць, што адбываецца і якім чынам адбываецца? У грамадства, якое не разумее, як ставіцца да вайны і да людзей, што адтуль вярнуліся?
-Калі я вярнуўся з Ташкента, са шпіталя, дахаты на самалёце, мяне сустракалі мама, сястра, дзяўчына. І для мяне гэта шок быў: у Афганістане ўсе жанчыны хадзілі ў паранджы. І я за год так адвык ад жаночага твару, што, бачачы сваю дзяўчынку, я баяўся дакрануцца да яе. Вось якім было першае ўражанне, гэтага не перадаць. Тады не было думкі, што вось яны “іншыя людзі”, ці я вунь там з вайны. Пра гэта не ўспаміналася нічога. Адзінае, што памятаю: я, можа, стаў менш вясёлы, чым раней, менш нейкі час стаў усміхацца.
Адаптацыя была вельмі сур’ёзнай. Дапамагло тое, што я паступіў у наргас і адразу ж – хоць у мяне ўжо не было рукі – адразу ж паехаў на бульбу з групай. І вось за час “бульбы” мяне дзяўчаты – у нас там больш дзяўчат было, хлопцаў усяго трое – неяк вярнулі да жыцця, прычым хутка. Калі б я застаўся адзін, не паступіў у наргас і сядзеў у сценах – было б, напэўна, цяжка. А так ён усё пайшло, пайшло, пайшло – і я рады гэтаму. Ну і самае галоўнае, што пасля першага курса, калі ўсе паехалі ў будатрады, я паехаў у дзіцячы лагер працаваць важатым. Хоць спецыяльнасцю маёй была рэвізія-кантроль у прамысловасці, і дзецьмі там і не пахла, але я заўсёды любіў дзяцей, мерапрыемствы з імі. І вось з 1986 года я кожны год улетку езджу ў лагер працаваць. І цяпер вось ужо 14-ы год я езджу ў лагер БДУ “Брыганціна” і працую там на першым старэйшым атрадзе. Простым педагогам. Не нейкім там “старэйшым”, начальнікам – а проста з дзецьмі.
-Я чуў, вы вельмі доўга рыхтуецеся да гэтага – да кожнай змены.
-Вядома.
-А што самае галоўнае ў выхаванні маладога пакалення? Што ім неабходна ўкласці, каб яны сапраўды разумелі гэта жыццё?
-Гэта цяжка сказаць, што трэба ўкласці. Я ім укладваю тое, што лічу самым важным. Калі была яшчэ першая сустрэча з атрадам, я сказаў ім: дзеці, самае першае, самае галоўнае ў жыцці – гэта думаць не толькі пра сябе. Але акрамя таго, самае важнае, істотнае – гэта ніколі не панікаваць у любой сітуацыі і заставацца чалавекам. У любой сітуацыі. Але для вас – вам ужо 14-15 гадоў, вы лічыце сябе дарослымі, як той казаў, для вас самае галоўнае – думаць, перш чым штосьці зрабіць. І вось гэты прынцып “думаць і не панікаваць” у мяне ідзе з атрада ў атрад. І вось была такая жыццёвая сітуацыя напачатку 90-х гадоў. Я працаваў у лагеры “Буравеснік” і таксама тлумачыў свайму атраду: “Дзеці, галоўнае думаць і не панікаваць, паніка – гэта самае страшнае”. Пры пажарах, пры любой сітуацыі: калі ты пачнеш панікаваць, ці сыдзеш у сябе – ты ці прайграеш, ці загінеш, ці яшчэ што-небудзь.
Неяк вось нядаўна, 4-5 гадоў назад, мы збіраліся гады мы праводзілі навагодні карпаратыў. Сярод нас было шмат дзяўчат, дзяцей, мы сядзелі, гутарылі. Насупраць мяне сядзела дзяўчынка, і вось бакавым зрокам я бачу, што хтосьці, выпіўшы, ідзе да нашага століка. Дзяўчына адразу напружылася:”Усё, ідзе мяне запрашаць”. Я кажу, не перажывай, я цябе выратую: скажу, што ты мая дзяўчына і мы ідзём танчыць. А гэты чалавек падыходзіць, паварочваецца да мяне – ужо мужык, ужо немалады хлопец – і кажа “Сяргей Анатольевіч, дабрыдзень!” – “…Прывітанне… ты хто такі?” А сам думаю, штосьці знаёмае… Ён працягвае: “Я ў 88-м быў у Вас у лагеры піянерам.” – “Ну, – кажу, – прывітанне, распавядай, як ты, што ты”. – “Ды звычайна я”. Ён пасля лагера – а тады лагеры да 18 гадоў былі, яму “ў мяне” было 17 – праз год сышоў у войска, служыў у ВПВ. Кажа: “Я вось даведаўся і прыйшоў падзякаваць Вам”. Я пытаю: за што? “А Вы, па сутнасці, выратавалі мне жыццё.” – “Што? Як я мог табе выратаваць жыццё?” – “А калі мы сустракаліся з атрадам, Вы заўсёды казалі нам: “Думайце і не панікуйце, панікаваць – гэта самае страшнае”. І вось пры чарговым скачку ў мяне закруціла парашут – і я пайшоў “каменем на дно”. Пачаў панікаваць, а потым успомніў Вашы словы, успомніў Вас, адрэзаў стропы закручанага парашута, адкрыў запасны – і застаўся жывы. Калі я ляцеў, перад мной стаялі перад вачыма Вы і казалі: “Не панікуй! Галоўнае – не панікаваць! І думай!” І я сабраўся, а тады для мяне гэта было галоўнае”. Я кажу: “Ну, браце, пазнаў цябе, вядома”. Пагутарылі з ім пра ўсё. Ён таксама быў у той час такі патрыятычна наладжаны хлапчук. Як той казаў, хоць адзін чалавек штосьці вынес – і то прыемна.
Працяг будзе
Гутарыў Сяргей МАЕЎСКІ
Відэа:
