Ваенны досвед – гэта вельмі цяжкі досвед для любога народа. Наўрад ці можна ўявіць сабе хоць бы адну значную супольнасць людзей, якая пазбегла калі не знешніх, то прынамсі сур’ёзных унутраных канфліктаў. Але пры гэтым, калі дзесьці адбываецца маштабны міжнародны канфлікт, то ў кожнага яго ўдзельніка, па сутнасці, свая, асабістая, вядомая толькі яму аднаму да канца вайна – са сваімі стратамі і заломамі, са сваімі перамогамі і паражэннямі. Магчыма, не ў апошнюю чаргу таму часта салдатам потым складана адаптоўвацца да грамадства, мірнага жыцця. Тым не менш і досвед, і светапогляд чалавека, які прайшоў вайну, гэты ўнікальны, неацэнны скарб, які абавязкова павінен быць хоць бы часткова зразуметы дарослым і перададзены малодшаму пакаленню.
Напачатку лютага мы ўзялі інтэрв’ю ў старшыні Асацыяцыі інвалідаў вайны ў Афганістане, намесніка старшыні Беларускага саюза ветэранаў вайны ў Афганістане і педагога лагера БДУ “Брыганціна” Сяргея Анатольевіча Красоўскага. У першай частцы мы аддюстравалі першыя старонкі ваеннай біяграфіі Сяргея Анатольевіча, троху даведаліся пра яго погляды на жыццё, а таксама пачалі гутарку пра працу з дзецьмі. Дадзены матэрыял уяўляе сабою другую частку нашай гутаркі.
Дзеці змяніліся, вельмі змяніліся. Было прасцей знайсці агульную мову. Раней, напрыклад, з атрада ў 40 чалавек было 2-3 чалавекі, якія неяк “выпадалі” з яго: дзесьці неадэкватна паводзілі сябе, можа, дзесьці штосьці не разумелі, не слухалі. Не тое, што хуліганы, а менавіта з троху дзіўным стаўленнем да астатніх. Можа, занадта замкнёныя былі. А цяпер з 40 чалавек – пяцёра ці шасцёра “нармальных”, а астатнія ўсе неяк, што завецца, на сваёй хвалі. Іх большасць ужо атрымліваецца. І гэта вельмі непрыемна. Ідзе нейкая дэградацыя. Так, дзеці разумныя, так, дзеці добрыя. Але раней, калі я штосьці казаў, то максімум мне трэба было паўтарыць 3 разы. Я кажу: “Дзеці, запраўляем ложкі вось так, вось так і вось так”, адзін раз паказаў – і ўсё, досыць. А цяпер заправіць ложак ці прыбраць за сабой паперкі – гэта цэлая праблема. Гэта трэба кожны дзень нагадваць, кожны дзень казаць – і дастукацца да дзяцей вельмі праблематычна. Калі раней можна было іх неяк пакараць, чагосьці пазбавіць, то цяпер можна пачуць: “Ну а мне гэта не трэба”. Але ўсё ж ёсць адзін спосаб. Калі дзіця зрабіла нейкі “касяк”, ты кажаш: “А ну-ка дай сюды свой мабільнік”. Усё! Для яго гэта – самае страшнае пакаранне. Як гэта я без свайго гаджэта, без свайго планшэта! Не, не, толькі не гэта! Як гэта! Не! У яго ўжо ўсё “трасецца”. Вельмі моцна цяпер гэта залежнасць камп’ютарная адбіваецца на дзецях. Тое, што яны сядзяць, гуляюць… да іх вельмі цяжка дастукацца з-за гэтага.
Вельмі хочацца пагутарыць пра дзяцей, але пакуль, калі магчыма, адкажыце на іншае пытанне. Скажыце, якое стаўленне сёння ў грамадстве існуе да людзей, якія не зламаліся ў ваенны і паваенны перыяд? Як асабіста Вы знаходзіце сабе новых знаёмых, як камунікуеце са старымі сябрамі?
І са старымі, і з новымі сябрамі нармальна размаўляю. Цяпер-та паняцце “ветэран баявых дзеянняў” неяк людзі нават твайго пакалення не разумеюць. Ужо ніхто не памятае пра Афганскую вайну, ніхто не памятае: “Чуў, так, краем вуха, штосьці было такое, гаварыў вось з тымі, хто сутыкаўся” і да т.п. Мы вельмі часта выступаем у БДУІР, і 15-16 лютага на дзень вываду войскаў заўсёды праводзім з імі вялікае мерапрыемства. Пасля гэтага мерапрыемства мы яшчэ тыдні 2-3 сустракаемся, але не ў вялікіх аўдыторыях, а проста з групамі – сядзім і, гледзячы ў вочы, проста гаворым. Гэта не маналог, што хтосьці штосьці адзін распавядае, а гутарка: яны задаюць пытанні, я адказваю. У прынцыпе, гэта ім вельмі спадабалася. На жаль, у людзей маладога пакалення існуе стэрэатып, што афганцы кантужаныя, што яны алкаголікі, што яны буяняць, што яны наркаманы і гэтак далей. Неяк так у нас у Беларусі падаецца: калі афганец – значыць, алкаголік, значыць, дэбашыр. Усё жыццё ў маіх хлопцаў было праблемай уладкавацца на працу: як толькі працадаўцы даведваліся, што афганец, адразу пачыналася вельмі негатыўнае стаўленне.
-За кошт чаго гэта так склалася?
Гэта з-за таго, што, амаль ва ўсіх хлопцаў пасля Афгана абвастрылася пачуццё справядлівасці. Разумееш? І вось колькі ў нас выпадкаў было: ідзе афганец, бачыць, што хтосьці б’ецца ці хтосьці кагосьці крыўдзіць – і ён міма прайсці не можа. Ён заўсёды ўмешваецца – і бывае так, што кагосьці “ламае” ці забівае. Ці дзесьці нейкі канфлікт – і яго потам “забіраюць”. Таму што ён не можа проста прайсці, гэта вельмі абвостранае пачуццё справядлівасці сядзіць у іх дагэтуль. І я разумею хлопцаў, таму што і сам гэта адчуваю. Вось ідзеш ты, бачыш, што дзесьці штосьці дзеецца няскладнае – хтосьці крыўдзіць дзяўчыну, чапляецца да кагосьці… ці нават проста ідзе чалавек і кідае, дапусцім, цыгарэту ці плюе. Не, ты не пачынаеш канфліктаваць, а падыходзіш і кажаш, напрыклад: “А вось у Сінгапуры 500 долараў штраф за гэта”. А ён на зробленую заўвагу ці праведзеную паралель пачынае задзірацца: “І што?” І вось тут ужо пачынаеш кіпець, і можа быць канфлікт. Вельмі шкада, што ў нас у культурным плане троху часам бывае цяжка. І, адпаведна, вельмі многія нашы ўмешваюцца, а потым пішаш лісты, маўляў, прабачце, не змог стрымацца, палічыў, што павінен ці зрабіць заўвагу, ці ўмяшацца ў канфлікт.
-А за кошт чаго людзі выстойвалі ў гэтым грамадстве, якое не толькі не разумела, але і, па сутнасці, грэбавала вельмі шматлікімі падобнымі рэчамі? Як гэта наогул было спачатку – выстаяць у гэтым грамадстве? За кошт чаго людзі не ламаліся?
Ну я б не сказаў што не ламаліся. Людзі ламаліся. Вось навочны прыклад: у мяне ва ўзводзе, як я сказаў, беларусаў акрамя мяне не было, але ўзводы ўваходзілі ў полк. І ва ўчэбцы, і ў іншых узводах на кропках былі і тыя, з кім я з Мінска прызываўся. Атрымалася так, што 4 аднапалчаніны былі па сутнасці маімі землякамі. Мы былі ў розных узводах, у розных батальёнах, але мы зналіся па Афгане. І вось з чацвярых сяброў засталося толькі трое. Яны спачатку співаліся, не знайшоўшы сябе ў гэтым жыцці, хоць былі вельмі добрымі, адэкватнымі людзьмі. І сем’і былі, і жонкі, і дзеці. Але вось склалася так, што пачалі піць – знікла сям’я, пачалі піць – знікла праца. Трымаў іх, але адзін за адным… І вось ужо летась Юрка Акуловіч памёр… не выратаваў. Хоць дапамагаў, падтрымліваў, але не ўдалося.
Прабачце, не хацеў у гэтым плане ў вашы пачуцці залазіць… проста спрабаваў высветліць тое, што нашаму пакаленню зусім незразумела. Мы жывём у іншым грамадстве. Нашу газету чытаюць галоўным чынам студэнты і выкладчыкі – маладыя і старэйшыя. Многім з нас нашы праблемы здаюцца вялікімі, неразвязальнымі, у той час як, магчыма, для людзей накшталт Вас, для людзей Вашай думкі, Вашага разумення свету – яны здадуцца наогул нічым. Толькі з гэтай прычыне я задаю гэта пытанне…
Я зразумеў. І я адразу скажу, што я прыхільнік погляду, які выказаў, здаецца, Хабенскі. Я даслоўна не памятаю, што ён сказаў, але памятаю, як успрыняў гэта. Ён сказаў штосьці наступнае: на 40-ы дзень, стоячы на магіле сябра, сваяка, ты разумееш, што ты не можаш яго вярнуць. Усё, ты больш нічога не можаш зрабіць. А астатняе – кінула дзяўчына, звольнілі з працы, дзесьці хтосьці патрапіў у аварыю – гэта нішто ў параўнанні з гэтым. Усё астатняе можна перажыць, усё можна перажыць. Не здаў сесію – ды гары яно гарам, значыць, і не трэба гэта было. Ці здасі ўсё адно потым. Але вось памерлых ты не вернеш. А астатняе ўсё глупства. Калі б кожны разумеў гэта, я думаю, зусім па-іншаму людзі ставіліся б да сваіх няўдач і пераадольвалі б гэтыя няўдачы больш рашуча. Таму што ў любой сітуацыі гэта важна. Кінула дзяўчына – пайшоў, скінуўся. І што, і чаго ты гэтым дамогся? Ці адбыўся нейкі канфлікт, дзесьці з кімсьці штосьці здарылася… Перажыць можна ўсё. Іншая справа – як ты да гэтага паставішся. Калі ты будзеш сам сябе, як мазахіст, знутры есці, ці будзеш біцца галавой аб сцяну, нічога не атрымаецца. А калі ты зразумееш, што ўсё бывае і ўсё праходзіць, што ёсць, як той казаў, белыя і чорныя палосы, то ты ведаеш, што пасля чорнай паласы павінна наставаць белая. Хоць вось на прэс-канферэнцыі Пуціна, мне спадабалася, распавёў старую прыпавесць. Сустракаюцца два сябра, адзін іншаму кажа: “Як жывеш?” – “Ды нармальна, што там. А ты як?” – “Ды вось, штосьці ў мяне чорная паласа ідзе”. – “Ну добра, давай выкараскайся там”. Сустракаюцца праз год: “Ну як справы? Напэўна, цяпер ужо белая паласа ў цябе?” – “Ды не, я зразумеў, што тады была белая паласа, а цяпер чорная”. Вось так бывае. І правільна тое, што нельга жыць мінулым і нельга ўвесь час думаць пра будучыню. Трэба жыць. Але не ў кожнага гэта атрымліваецца. У мяне не атрымліваецца, я вельмі шмат успамінаю мінулае, гружуся ім, шмат думаю пра будучыню, а вось жыць сучаснасцю ў мяне часта не атрымліваецца. Дакладней, атрымліваецца – толькі ў лагеры.
-Лагер – гэта менавіта тое, што дазваляе Вам жыць сучаснасцю. Выходзіць, Вы і дзецям дапамагаеце, і ў нейкай ступені гэта праца дапамагае Вам?
Так, дапамагае. Мне 51 год. Гэта значыць, па сутнасці, калі чалавеку твайго ўзросту сказаць, што вунь ідзе 50-гадовы, то ён скажа, што гэта дзед. А я ў душы пачуваюся дваццацігадовым, у плане таго, што я гатовы рабіць такія ўчынкі, якія могуць рабіць толькі дзеці.
Ды не кожны можа.
Лагер дапамагае, дзеці дапамагаюць. Падсілкоўваешся нейкай энергіяй ад усяго гэтага. На працы калі пасля лагера з’яўляешся, кажуць: “Ну ё маё, ізноў ён на 5 гадоў памаладзеў, а то і на 10!” Гэта для мяне, як той казаў, і хобі, і жыццё, і ўсё ў адным флаконе.
-Хачу спытаць як чалавек, які слаба сабе ўяўляе, што такое сапраўды жорсткія сітуацыі і, адпаведна, па-іншаму разумее слова “ўчынак”. Рыхтуючыся да гутаркі з Вамі, глядзеў інтэрв’ю з Аляксеем Яфенцьевым (“Гюрза”), героем Чачэнскай вайны. Ён казаў пра тое, што ў звычайным жыцці людзі сабе мала могуць уяўляць, кім яны могуць праявіцца ў экстрэмальнай сітуацыі. Яны жывуць – і ніхто пра іх не скажа, што яны на штосьці здольныя, а пры гэтым у сітуацыях сапраўды жорсткіх яны становяцца сапраўднымі героямі. Ці існуюць гэтыя самыя героі насамрэч, ці няма такога паняцця ў гэтым жыцці?
Згодны з тым, што сказаў гэты чалавек. Як я ўжо сказаў, існуюць маскі. Тут і цяпер, калі мірны спакойны час, няма нейкіх інцыдэнтаў, канфліктаў – не вайсковых маю на ўвазе, а наогул канфліктных сітуацый – кожны чалавек паказвае, што ён моцны. А калі гэты ж чалавек трапляе ў неспрыяльную сітуацыю, ён пачынае, ну не тое што б панікаваць, але пачынае губляцца. Гэта таму, што да гэтага ў яго была маска. Як было ў Афгане: калі я ведаў, што я табе ці ты мне спіну не абароніш, то адпаведным было стаўленне. Калі я ведаў чалавека, праверыў яго ў баях, у абстрэлах, у іншых сітуацыях бачыў, хто як сябе паводзіць, то я ведаў, што вось з гэтым чалавекам я пайду да апошняга. Але сапраўды, бываюць розныя моманты і розныя сітуацыі. Часам ціхі і спакойны чалавек можа зрабіць такі гераічны ўчынак, які той, хто быў навідавоку, каго ўсё лічылі героем, зрабіць не здольны. У кожнага чалавека свая, як той казаў, душа, свае тараканы ў галаве. Вельмі цяжка прадказаць, як той ці іншы чалавек будзе паводзіць сябе ў нейкай складанай сітуацыі.
Ёсць людзі, якія хутчэй, фактычна адразу ж, арыентуюцца ў цяжкіх сітуацыях, ёсць людзі, якія пачынаюць думаць пра сябе. А ёсць людзі, якія пачынаюць думаць не пра сябе, а пра іншае. Вось у мяне ў жыцці была такая сітуацыя, побач з лагерам ехала машына на вялікай хуткасці, яе занесла, яна ўрэзалася ў плот і ўляцела на тэрыторыю лагера, дзе былі дзеці. Яна кулялася, перавярнулася, з бензабака бензін паліўся. А дзеці сталі, раты паразявалі. Я прыляцеў, хутчэй адагнаў дзяцей, вельмі перажываў за іх. А Плаўрук Сашка на поўнай хуткасці падляцеў да машыны, выламаў дзверы і пачаў выцягваць чалавека! Я думаю: “Ё маё, я тут турбуюся за дзяцей, а нават не падумаў, што там жа ёсць людзі і іх вось таксама трэба выратаваць”.
І прытым ён жа не ведаў, што там за людзі ў машыне, ён проста…
Так, так, разумееш? Вось я адагнаў дзяцей, пачаў з ім выцягваць людзей з машыны, а сам думаю: во як, вось сітуацыя, а ў мяне вось так адразу думкі не спрацавалі. Гэта ў кожнага чалавека можа быць, у кожнага чалавека па-рознаму ўспрыманне. Я перажываў за дзяцей, таму што на той момант нёс за іх адказнасць. А ён паглядзеў і пісьменна ўсё разлічыў. Вось так у жыцці бывае.
-Скажыце, якія яшчэ рэчы Вас у жыцці цешаць, акрамя дзяцей? Ці ёсць у Вас у жыцці нейкае хобі, занятак – ці вы ўвесь час у працы?
Ну, па-першае, 21 красавіка будзе 25 гадоў, як існуе Асацыяцыя інвалідаў вайны ў Афганістане, і ўжо 25 гадоў я старшыня гэтай арганізацыі. І гэта не хобі, гэта крэда жыцця. Я існую толькі за кошт таго, што я прывык дапамагаць. Я не раблю сабе кар’еру, не зарабляю сабе такім чынам грошы: у мяне няма зарплаты ні ў Асацыяцыі інвалідаў, ні ў Беларускім саюзе ветэранаў вайны ў Афганістане, я працую бясплатна. Хоць у мяне, як я казаў, сын, ён скончыў БДУ, цяпер у Акадэміі пры Прэзідэнце, працуе. І дачцэ 9 гадоў. Я павінен, вядома, забяспечыць сваю сям’ю, павінен дапамагчы і сваім дзецям. Ды не толькі сваім дзецям, усім дапамагчы. Я не магу адмаўляць, для мяне гэта самае страшнае ў жыцці – што я не навучыўся адмаўляць.
-Самае страшнае?
Так, самае страшнае. Калі нават чалавек, напрыклад, раз ашукаў, два ашукаў, але прыйшоў потым ізноў да мяне, я не скажу: “Так, ты мяне два разы ашукаў, я табе не дапамагу”. Я ўсё адно дапамагаю яму. Калі б мяне хтосьці навучыў адмаўляць, гэта было б тое, чаго я, можа быць, вельмі хацеў бы. Але, з іншага боку, у мяне душа гэтага не ўспрымае – і я прытрымваюся сваёй душы. Увосень, узімку і ўвесну я займаюся афганцамі, а ўлетку я займаюся дзецьмі. І калі я працую з іх дзецьмі, я думаю што там з маімі дзецьмі, калі я працую з дзецьмі, я думаю, што з дзецьмі. Мы вельмі часта з піянерамі сустракаемся, нават можна сказаць увесь час. Вось як лагер заканчваецца, мы сустракаемся, ходзім на сумесныя мерапрыемствы, ходзім нават вось сюды ў офіс, п’ём тут гарбату, распавядаем гісторыі, смяёмся, гуляем. У мяне ў галаве такая гульнятэка, што тут не трэба ніякага”гугла ў дапамогу”, усё складаецца і так.
Вы ведаеце, вось размаўляю з Вамі, і складаецца ўражанне, што Вы як быццам чалавек з іншага свету. Мне шматлікія рэчы, пра якія Вы кажаце, да канца насамрэч незразумелыя. Але, паразмаўляўшы з Вамі, трошкі і на сваё жыццё аглядаешся…
-Разумееш, у гэтым сэнс! Але пачакай, трэба адправіць… а ну-ка вазьмі дыктафон у руку, хачу адправіць фота знаёмай дзяўчыне, важатай, чым я цяпер займаюся. У цябе Viber ёсць?
-Не, я Viber’ам не карыстаюся.
-Як гэта?! Як гэта без Viber’а, ты што?
-Ну, так атрымліваецца…
Мяне піянеры рвуць на часткі, без Viber’а я б ніяк. Вось літаральна 5 дзён таму мы з піянерамі сустракаліся, гэта фота якраз для дзяўчыны з майго атрада.
Сяргей Анатольевіч зрабіў “сэлфі” са мною, а таксама паказаў мне фатаграфіі з лагера і відэа вясёлай і музычнай паездкі на машыне са сваімі выхаванцамі. Вельмі шкада, што тэкставы фармат публікацыі не дазволіць перадаць адчутыя эмоцыі.
Працяг будзе
Гутарыў Сяргей МАЕЎСКІ
Першую частку матэрыяла «Афганскі трыпціх. «Думайце і не панікуйце»! чытайце па спасылцы http://www.gazeta.bsu.by/2016/03/afganski-trypcix-chastka-1-dumajce-i-ne-panikujce/
