Напачатку дакументальнага фільма пра Чачэнскую вайну рэжысёра Сяргея Гаварухіна “Праклятыя і забытыя” голас за кадрам прамаўляе такія словы: “Вайна – гэта крайняя ступень сацыяльнага зла, якая падсвядома прысутнічае ўсюды. І нагодай да яе развязкі галоўным чынам служыць наша абыякавасць”. У манаграфіі С. В. Максімава “Ваенны прагрэс і асаблівасці яго праяўлення ў традыцыях Захаду (сацыяльна-філасофскі аналіз)”, якая выйшла ў 2015 годзе, аўтар адзначае: “На жаль, войны суправаджаюць усю гісторыю чалавецтва. З 3500 г. да н.э. толькі 292 гады чалавецтва жыло без вайны. У астатні час бушавалі 14 тыс. 530 войн”. Падтрыманне міру і пошук любой магчымасці для таго, каб у любых сітуацыях імкнуцца “пакінуць меч у ножнах” – мудрая і вельмі дальнабачная палітыка любой дзяржавы. Вельмі важную ролю ў гэтым пытанні іграе захаванне памяці пра мінулыя ваенныя канфлікты, у тым ліку правядзенне сустрэч і гутарак з людзьмі, якія ведаюць пра вайну не па чутках.
Напачатку лютага мы ўзялі інтэрв’ю ў старшыні Асацыяцыі інвалідаў вайны ў Афганістане, намесніка старшыні Беларускага саюза ветэранаў вайны ў Афганістане і педагога лагера БДУ “Брыганціна” Сяргея Анатольевіча Красоўскага. У папярэднім матэрыяле мы распавялі пра працу Сяргея Анатольевіча з дзецьмі, а таксама абмеркавалі некаторыя сацыяльныя моманты. Дадзены матэрыял уяўляе сабою трэцюю, заключную, частку нашай гутаркі.
— Ведаеш, я вось вельмі часта перажываю, што цяпер “не той час”. Не ў плане, што дрэнны час, хоць для мяне ён жудасны. Я вельмі шмат успамінаю часы Савецкага Саюза. Вельмі шмат. Мне бракуе чагосьці. Тады людзі былі адзін аднаму брат і сябар, а цяпер людзі адзін аднаму ваўкі. Кожны. Ну так, ёсць пэўнае кола сяброў…
Ну ды ладна. Я раней забыўся распавесці троху пра сяброў нашага савета. Сярод іх 10 чалавек, якія ўзначальваюць кожны раён Мінска. Мы праводзім вельмі шмат мерапрыемстваў. 20 студзеня правялі спаборніцтвы па більярдзе сярод нашых афганцаў. Кожны год у снежні мы праводзім у “Мэдысан-клубе” спаборніцтва па боўлінгу. Увесь час ажыццяўляем выезды на прыроду, на рыбалку, гуляем у нарды. Мы ўсе падтрымліваем кантакт, але зносінаў нам бракуе. У нас няма свайго клуба, чагосьці накшталт, напрыклад, кафэ “Ветэран”, куды б мы хадзілі і дзе б сустракаліся. У нас няма часу, каб дзесьці сустракацца. Як правіла, цяпер мы бачымся на пахаваннях. І на нейкіх мерапрыемствах, напрыклад, 15 лютага, на Выспе слёз. Так, у кожнага з нас сем’і, унукі, але хочацца нейкіх больш вольных зносін – не проста пацешыцца, і ўжо тым больш не напіцца.
Вось, дарэчы, з нагоды апошняга. Сваім “піянерам” я заўсёды ў прыклад магу прывесці сябе: я ў жыцці ніколі ніколі не курыў, не спрабаваў наркотыкі. Ніколі. І неяк, не паверыш, выдатна сябе пры гэтым адчуваю. Неяк не перажываю па гэтай нагодзе. І калі піянер у лагеры ў 14 гадоў пачынае курыць, я кажу яму: “Вось глядзі, ты пачынаеш курыць. Потым ты будзеш хадзіць і думаць, як кінуць. Потым ты паспрабуеш якую-небудзь марыхуану, ці насвай, ці, штосьці там яшчэ, спайс – і ў цябе пойдзе залежнасць, ты ж не спынішся. “Ды я спынюся!” Я кажу на гэта: у жыцці не было, каб хтосьці падышоў да мяне і сказаў: “Сяргей Анатольевіч, навучыце мяне курыць!” Усе кажуць: “Сяргей Анатольевіч, а як кінуць курыць?” Так а навошта тады пачынаць? Каб здацца старэйшым? Вось так і тлумачыш дзецям.
І гэта дае свае плады. У 1989 годзе я працаваў старэйшым важатым. У мяне быў лагер у Аксакаўшчые, завецца “Лясная казка”. Я працаваў старэйшым важатым тры змены, на ўвесь лагер праводзілася буйное мерапрыемства. Дагэтуль з таго часу засталася куча сяброў, і цяпер тэлефануюць. Такая каласальная аддача. За 18 дзён дзяцей можна “выляпіць” так, што да канца змены яны зусім па-іншаму пачынаюць думаць. Прапускаючы праз прызму новага досведу свой стары досвед, становяцца дабрэйшымі – не кожны, вядома, але менавіта такая агульная карціна, бо прынцып нашага атрада: адзін за ўсіх і ўсе за аднаго. Гэты прынцып распаўсюджваецца і на сітуацыі, калі хтосьці штосьці нарабіў. Правядзеш працу з усім атрадам, а атрад потым правядзе працу з гэтым чалавекам. “Калектыўнае пакаранне” праходзіць на ўра, бо да канца змены дзеці разумеюць, што яны адзін калектыў, што яны павінны быць разам.
У савеце нашым, на жаль, вельмі шмат памірае актыўных хлопцаў. І гэта крыўдна, бо губляюцца менавіта тыя людзі, якія могуць штосьці рабіць. Але ў савеце ў мяне, як правіла, працуюць людзі, якія не п’юць – не тое што я падбіраю пад сябе, а яны проста не п’юць. Можа, адзін ці два з іх кураць, а так і ніхто. Падобнае прыцягвае падобнае, як я заўсёды кажу. Мы камунікуем з дзецьмі, мы падсілкоўваемся адзін ад аднаго. Бо мы разумеем, што мэта ў нас – сабрацца і штосьці правесці, абмеркаваць, абапіраючыся на дапамогу іншых, вырашыць нейкія ўласныя праблемы. Бо ўсе мы ўжо даўно дарослыя людзі, хтосьці з нас займае высокі пост, хтосьці ўзначальвае камерцыйныя структуры. Але ўсе вельмі загружаны, і вось бракуе таму “зносін”. Вядома, калі людзі выйдуць на пенсію, будзе больш часу сустракацца, але стане менш саміх людзей. Раней у нас было каля 300 інвалідаў Афганістана ў Мінску. Цяпер – 159 інвалідаў… не, 158, Абрамаў памёр у Савецкім раёне… інвалід наш. У сярэднім у год мы губляем каля 6 чалавек. Паміраюць… Так, у большай ступені паміраюць тыя з іх, якія выпівалі. Але назіраюцца два варыянты – ці чалавек піў, ці ён не піў наогул. Гэта значыць атрымліваецца, што тыя, якія патроху выпіваюць – на святы, скажам, – яны даўжэй жывуць. Я сам не п’ю наогул, у тым ліку і па святах, але ўжо стаў задумвацца, што, можа, варта віно пачынаць піць. А то неяк статыстыка кажа, што тыя хто не п’е наогул, памірае пасля тых, хто п’е шмат. Трэба ж мне неяк яшчэ дачку выгадаваць, адукацыю ёй даць. А адукацыя цяпер дорага каштуе.
-Я бачу, што Вы чалавек неверагодна адкрыты. Калі я не адняў у Вас шмат часу, можна яшчэ пару пытанняў?
-Ды звычайны я, звычайны чалавек. Дачка цяпер хварэе, са школы забіраць яе не трэба, таму час ёсць. Задавай пытанні.
-Ёсць меркаванне такое, што ў вайне могуць быць пераможцы, але не бывае тых, хто выйграў. Не памятаю, праўда, ні аўтара выслоўя, ні самага выслоўя дакладна, але гэта не гульня слоў…
-Я чуў гэты выраз, і цалкам згодны з гэтым. Чаму? Таму што вось узяць, да прыкладу, той жа Афган – і прапусціць гэту вайну праз прызму ўспрымання яе амерыканцамі. Ці ўзяць тую ж амерыканскую вайну ў В’етнаме – што яны там дзеялі і як іх разбілі. Як яны з Сайгона выляталі, як іх “білі пад хвост” так, што яны, бедныя, на карачках выпаўзалі адтуль. Мы ж з Афганістана выйшлі пераможнай калонай, мы выходзілі – нам кідалі кветкі. Так, былі пэўныя нюансы, але не было такой нянавісці, такіх грамадзян Афганістана, якія казалі б нам “Мы вас ненавідзім!” і “Ідзіце прэч!” Былі, як і ўсюды, радыкалы, але асноўная маса афганцаў – нармальныя, вельмі працавітыя людзі.
Вось яшчэ адзін нюанс да пытання датычна пераможцаў. Калі ў Афганістане былі мы, афганцы сеялі хлеб. Калі мы сышлі, а прыйшлі амерыканцы, яны сталі выгадоўваць наркотыкі. Афганістан займае першае месца ў гэтай справе – 95 ці нават 97 адсоткаў наркатычных рэчываў ідзе адтуль. Ну вы ж седзіце там, амерыкосы! Ну дык паглядзіце ж, што там дзеецца! Але зразумела, што і Амерыка на гэтым робіць грошы, і, акрамя таго, Амерыцы прыемна, калі гэта нарката ідзе на азіяцкія краіны, на Расію і далей на Еўропу – ім гэта прыемна, таму што да іх за акіян гэта не даходзіць. А вось дзеці нашы, украінцы, ездзілі дзесьці гадоў 5-6 назад туды, шукалі іншых нашых, якія згінулі без весткі, сустракаліся з афганцамі. Ці вось гады 2 таму па тэлеканале “Расія” ішоў дакументальны фільм “Афганец”. У фільме распавядалі не толькі пра вайну, але і пра тое, што цяпер, у наш час адбываецца ў Афганістане. І самі афганцы цяпер кажуць… яны нас называюць шураві – шураві значыць “рускі салдат” – дык вось, яны кажуць: шураві, вяртайцеся, з вамі было значна лепш! Вы будавалі дарогі, вы будавалі дамы, вы неяк нам дапамагалі, вы за нас гэта і гэта рабілі. Кажуць, што нават вайна адрозніваецца: “Мы з вамі ваявалі “аўтамат на аўтамат, нож на нож”. А што робяць амерыканцы? Яны сядзяць на сваёй базе, і калі мы ў нейкі кішлак выехалі па прадукты ці проста камусьці ў краму трэба – нават зброі не бяром – амерыканцы ладзяць цэлую ваенную аперацыю”.
Божа…
Яны выпускаюць верталёты, яны цалкам ачапляюць перыметр, яны на бронетэхніцы выязджаюць! А мы хадзілі спакойна. Мы ведалі, што ніхто там табе нож у спіну не ўторкне, мы з імі былі ў нармальных адносінах.
Дзеці афганцаў да нас вельмі добра ставіліся. Бо мы не расстрэльвалі, як цяпер – адзін ваяка зайшоў, 12 чалавек расстраляў. Хоць былі розныя непрыемныя выпадкі. Вось такі з іх ліку: мы стаялі на дарозе з БТР, чакалі калону. Нашай задачай было яе дачакацца і суправадзіць да вызначанага месца, правёўшы праз небяспечны перавал. Мы стаім, малады салдат сядзіць на БТР – а спякота страшная: пакуль чакалі, “загаралі” ўсе. І вось прыйшла каманда: праз 20 хвілін калонна будзе ў вас, сустракайце. Мы пачалі рыхтавацца, бронекамізэлькі накідваць. А малады салдат кажа: аўтамат знік.
Тут трэба адзначыць, што дзеці афганскія, яны такія нахабныя былі. У БТР кола запасное маглі на хаду скруціць. А гандляры якія! Толькі нас бачылі, адразу падляталі і пачыналі: шураві, падыходзь, змяняем тое на гэта… запчастка нейкая патрэбная ім, як назавуць яе, так сам не ведаеш, што яна наогул ёсць, а ім менавіта яна патрэбная. Усё куплялі, усё мянялі. І мы разумеем, што дзеці круціліся побач, салдат мог пачаць пазяхаць – і яны маглі аўтамат сцягнуць.
Ідзём у кішлак, шукаем старасту, мулу, якому кажам, што вось у нас знік аўтамат, круціліся вашы дзеці, а больш нікога не было. Давай, збірай дзяцей, усіх збірай, будзе гутарка. Яны: “ды не, не” – але дзяцей сабралі. Пытаем: “Дзе аўтамат”? А ён нам патрэбны, таму што інакш гэтаму хлопцу тэрмін дысбата і ў турму. Мы гэта разумелі адназначна, сталі тлумачыць ім. Не, маўляў, мы не бралі нічога. Ну што рабіць, ставім уздоўж сценкі, кажам, давайце аўтамат, а то будзем цяпер па адным расстрэльваць. Малыя равуць, але трымаюцца свайго: не, мы не бралі нічога. Ну мы вось разумеем, што расстрэльваць мы іх не будзем, але трэба ж неяк згуляць на эмоцыях. Чаргу ў паветра даём і кажам, маўляў, хто наступны, выбірайце, каго не шкада. І тут нам прыносяць аўтамат. Мы хуценька, разумеючы, што людзі ўжо злыя, ціхенька ў БТР – і з’язджаем да дарогі. Праязджаем нейкі адрэзак адлегласці, і гэты малады салдат кажа: “А я знайшоў свой аўтамат, ён зваліўся”. Уяўляеш? А мы паглядзелі на той аўтамат, што яны далі – а там кітайскія іерогліфы, кітайскі аўтамат нам прынеслі.
Ой…
З гэтым ужо кіраўніцтва разбіралася, узводны камандзір, салдату гэтаму па шапцы настукалі. Зразумела, што ў той сітуацыі мы штосьці зрабілі няправільна, але па вялікім рахунку тады так паводзіць сябе было неабходна. Тады хадзіла інфармацыя, што дзеці падыходзяць да БТР быццам паглядзець, ці не дадуць чаго тут, а яны падносяць пласціт і падрываюць. Ну і мы ў нейкай ступені сачылі, каб яны нічога не насілі, каб дзе-небудзь чаго-небудзь у БТР не засунулі. У прынцыпе, нічога такога не было, але прапаганда працавала і вяшчала, што такое, прынамсі, можа быць. Асцерагаліся і перажывалі. Але дзеці ёсць дзеці. Яны такія прыкольныя, гэтыя маленькія афганцы, брудныя, мурзатыя носяцца, у 85 годзе ўжо нармальна размаўлялі на рускай мове – “шураві, купі, шураві, прадай”. Гаворыш з імі, даведваешся, як і што ў іх. А калі штосьці дасі, цукерку якую-небудзь ці цукру, во ўжо радасць была!
-Неверагодна проста. Слухаю Вас і дзіўлюся: два ваюючыя бакі, а вось такія ўзаемаадносіны…
-Узаемаадносіны былі вельмі добрыя. Прынамсі, магу сказаць, што, калі праязджалі праз кішлак на БТР, ніхто не страляў у спіну…
-На брані сядзелі ці што?
-Так, сядзелі на брані. Таму што пэўныя падзеі даказалі: калі выбухае БТР і ты знаходзішся ўсярэдзіне, то ты не выжываеш; а калі ты сядзіш на БТР, той цябе кантузіць, выкіне – і ты можаш застацца жывы. На брані сядзелі, хоць духата, спякота пад 70 градусаў на сонцы. Аўтамат пакінеш на сонца, праз нейкі час бярэш яго – і ўжо абпальваеш руку. Таму што ён ужо чорны і награецца так, што яго ўжо проста так узяць не зможаш. А дзеці – яны ўсюды аднолькавыя.
-Не было чужых дзяцей там?
-Не, не было. Самае крыўднае, што дзеці вось ні прычым. Дзеці не разумеюць, дзеці ведаюць тое, чаму іх навучаць.
Адпраўляючы нас у Афганістан, Савецкі Саюз дапусціў адну памылку. Мы ж усе былі атэістамі тады, пытаннямі веры не цікавіліся і не разумелі, што галоўны ў афганцаў не “старшыня калгасу” ці старшыня савета якога-небудзь кішлака, а мула. Не разумелі, што ў іх ёсць свае паняцці і ўяўленні. Напрыклад, у іх дом падзелены на дзве паловы – жаночая і мужчынская, і мужчына на тэрыторыю жанчыны не мае права заходзіць. Мы ж усяго гэтага не ведалі, нам не распавядалі, напрыклад, што значыць падняць паранджу і паглядзець пад яе. Адзін раз паднялі – дык атрымалі так камянямі за гэта, далі драла… Мы ж не ведалі, што такім чынам зганьбілі чалавека, нам ніхто не тлумачыў гэтага. Таму былі людзі, незадаволеныя намі, але ў агульнай масе да нас ставіліся вельмі добра, і паразуменне было звычайнае. Ніхто не казаў, што вы, маўляў, прыйшлі нас скараць. Ды ў нас жа і мэты не было такой – скарыць Афганістан. Калі б стаяла мэта заваяваць Афганістан, усё было б зусім па-іншаму.
З-за чаго ж усё пачалося? У 1978 годзе ў Афганістане прайшла свая рэвалюцыя, і афганцы пачалі станавіцца на шлях сацыялізму. Між іншым, Афганістан быў першай краінай у свеце, якая прызнала СССР пасля рэвалюцыі. І таму ў нас заўсёды былі з Афганістанам добрыя ўзаемаадносіны, ніколі не было нейкіх тэрытарыяльных канфліктаў ці чагосьці падобнага. Наша прысутнасць там – гэта не экспансія была. Мы ішлі туды выконваць інтэрнацыянальны абавязак, дапамагалі народу.
-А супраць каго менавіта вы там ваявалі?
-Распавядаю. У Афганістане быў такі дзяржаўны дзеяч, Амін, які прыйшоў тады да ўлады. А быў таксама Таракі – прэм’ер-міністр, якога потым забілі. Таракі пісаў каля сарака разоў у ЦК Брэжневу ліста з просьбамі ўвесці войскі. Сорак разоў прыкладна ён звяртаўся – і афіцыйна, і неафіцыйна. Увядзіце войскі, узбекаў, таджыкаў, мы перапранем іх у афганскую форму. Дапамажыце нам, таму што ў нас да ўлады прыйшоў Амін. А Амін вучыўся ў Амерыцы, і ён ужо па-іншаму бачыў Афганістан. Вось гэты ўнутраны канфлікт прывёў да таго, што афганцы сталі мець патрэбу ў дапамозе моцнай дзяржавы. І для нас гэта таксама было выгадна: калі б туды ўвайшлі амерыканцы, яны б размясцілі свае ракеты ў Афганістане – а для СССР гэта было б геапалітычна дрэнна. Быў і такі момант. Але з іншага боку, калі б тая ж Амерыка ведала, ствараючы наёмнікаў у Пешавары, навучальнае падраздзяленне для наёмнікаў у Пакістане, што яны дабяруцца і да самай Амерыкі, як гэта было 11 верасня. І што далей разаўюцца ўсе гэтыя канфлікты з вахабітамі, з радыкаламі – і ўсё гэта будзе гарэць. Усё ж гэта фінансавала Амерыка. Калі мы аказвалі падтрымку тым, што гналі калоны з харчом і будматэрыяламі, то там гналіся грошы дзеля аднаго: каб стварыць нестабільнасць, каб Савецкі Саюз увязаўся ў вайну. Наёмнікі ж за кожнага забітага, за кожную падбітую адзінку тэхнікі атрымлівалі грошы.
-Гэта значыць гэта была вайна з наёмнікамі?
-Так. ІД цяпер робіць тое ж самае, што рабілі наёмнікі ў той час. Яны таксама ўводзілі шарыят. Талібы тыя ж уводзілі. Але вось заўваж, цяпер талібы вельмі асцярожна да ІД ставяцца, таму што там у іх таксама свае разборкі адбываюцца: калі гэтыя радыкальныя вахабіты – чыста радыкалы, то тыя – за камерцыю, за зварот грошай. Чыста амерыканскі падыход. Гэта палітыка, і кожны тут бачыць усё са свайго боку. Але я ведаю адно: калі б Амерыка не фінансавала наёмнікаў, ніякай вайны ў Афганістане б не было. Было б усё ціха, і спакойна стаялі б ваенныя базы, але ніхто адзін аднаго б не тузаў, таму што ні афганцам, ні нам гэта не трэба было. А вяртаючыся да фінансавання – яны ж у 1982 годзе Усама бін Ладэну 52 мільёны далечы на “раскрутку” – і ўсё, і пачаў бін Ладэн ствараць ачагі супраціву. А чаму супраціву? Мы што, мы ўваходзілі ў кішлак як фашысты, займалі яго, расстрэльвалі людзей? Не! Мы, прыязджаючы, будавалі там школы, лячылі дзяцей, пракладалі дарогі, адукацыю давалі. А цяпер у Амерыцы ўсё дрэнна з доларам, трыльёны долараў абавязку. Ім патрэбная цяпер дзе-небудзь пераможная вайна. Тое, што робіць Амерыка, абавязкова выльецца ў нейкі сур’ёзны ваенны канфлікт. Можа, не трэцяя сусветная, але паміж кантынентамі ці паміж групоўкамі краін будзе вайна, гэта адназначна. Паглядзі, што ва Украіне робіцца. Як можна славянскі народ так у рожкі звесці! Кожны на свой бок цягне. Не разумеюць людзі: лепей драўляная згода, чымся залатая сварка.
Вось учора інтэрв’ю было па расійскім канале: уцекачы, якія дзесьці ў Германіі – пакістанцы, афганцы – у адзін голас сказалі: навошта вы ўлезлі да нас у краіны? Так, Хусейн, так, усе астатнія былі дыктатарамі. Вы іх звалі так. Але мы жылі добра. У нас бензін каштаваў капейкі, бясплатная медыцына, датацыі розныя. Кадафі што вам дрэннага зрабіў? Навошта вы яго забілі? Мы жылі нармальна, а цяпер мы ідзём да вас, таму што вы нашы дамы разбамбавалі. У Афганістане такога не было. Мы не бамбавалі іх дамы. Ну так, дзесьці калісьці была аперацыя. Але гэта быў ваяўнічы кішлак, там былі радыкальна настроеныя людзі – і то, калі б яны нас не чапалі, і мы б іх не кранулі, разумееш? У нас жа не было так, як у Вялікую Айчынную вайну, што тут нашы траншэі, а там іх траншэі. Адзінае – у Хосце былі траншэі ў поўны рост, але там мясцовыя баі былі, таму што побач Пакістан, канфлікт ішоў увесь час.
Гэта ўсё насамрэч вельмі цяжка, і моладзі гэтага не зразумець цяпер. У той час у нас патрыятызм быў шалёны. У нас было пачуццё інтэрнацыянальнага абавязку, мы хацелі ўсім дапамагчы. Мы жылі – гэта я цяпер кажу – мы жылі тады вельмі добра. Можа, не было красовак, не было жвачак і “Фанты”, але мы жылі нармальна. Не патрэбныя былі нам гэтыя “Макдональдсы” і ім падобнае, мы праводзілі ўвесь час на вуліцы, былі здаровыя ўсе – не тое, што цяпер. Вось новы вірус пайшоў у Амерыцы, новая ліхаманка. Яна ж пяройдзе сюды. А з-за чаго пачалося? А таму што тры гады назад, калі падарвалася нафтавая платформа, яны стварылі бактэрыі, якія павінны былі нафту знішчаць. Нафту яны знішчылі, але пайшла нейкая зараза, А грып свіны… не было такога! Акрамя таго, усё было ціха. А цяпер хіба можна дзіця выпусціць спакойна на вуліцу і ведаць, што з ім нічога не здарыцца? Так, дзесьці выпівалі, хапала і такога, але было само агульнае паняцце дабрабыту, стабільнасці. Так, можа, было стабільна нядобра – але стабільна.
Можна было планаваць штосьці. Чалавек ведаў, што ў пэўны час табе дзяржава дасць кватэру, дасць яшчэ штосьці, што ты будзеш заняты тым вось. Ну а цяпер стабільнасці няма. Ці яшчэ вось такая сітуацыя. Хлопцы нашы, у якіх няма рукі – з 3 групай інваліднасці. 3 група – гэта самая ніжняя. Няма нагі – таксама 3 група. Пенсія па гэтай групе 2 млн 900 тыс. была да студзеня месяца. Інвалід без рукі ці нагі, з сям’ёй – і такую пенсію атрымлівае. Дык палічылі, што гэта шмат. Чаму – таму што з гэтай сумы 350 тысяч – датацыі ад гарадскога Савета дэпутатаў. І ў студзені прыбралі гэту датацыю. І хлопцы тэлефануюць: гэта што, палічылі, што ў нас вялікая пенсія? Але цяпер сказалі, што прынялі рашэнне вярнуць. Тое ж самае, як я казаў, з урачамі. Тлумачылі: нам ужо ўсім за 50, у чалавека няма нагі, ужо і скаліёз развіўся, няма рукі – ну як ён можа быць з 3 групай? Гэта ж наогул нішто. Дайце яму 2 групу. Не, у нас заканадаўства, мы не можам даць яму 2 групу. Як жыць? Але жывуць жа, ніхто мітынгі не ладзіць, разумеем, што дзяржаве цяжка, разумеем, што пра павышэнне пенсіі і гаворкі не ідзе… паздымалі з нас усе сацыяльныя гарантыі, пакінулі, па сутнасці, толькі бясплатны праезд. Раней было хоць штосьці, у тым жа Белдзяржстраху можна было машыну застрахаваць з 50-адсоткавай зніжкай. З гэтага года і гэта прыбралі – дакладней, хітра зрабілі: выпусцілі новы закон пра страхаванне і напісалі дадзеную льготу для ветэранаў ВАВ – і кропка. А раней быў працяг фразы: “для ветэранаў ВАВ і інвалідаў баявых дзеянняў”. Зараз жа ўсюды фігуруюць інваліды ВАВ. А інваліду ВАВ за 90 ужо. Ён ужо не ездзіць на машыне, яму меддаведку не дадуць, навошта яму зніжка на страхаванне 50 %? Ён па кінатэатрах не ходзіць, а для ветэранаў ВАВ у нас бясплатны ўваход у кінатэатр. Ну вось навошта гэта рабіць? Да такой ступені ўсё гэта паказное…
Але тут можна шмат казаць. Лепш пра іншае. Як я ўжо казаў, самае прыкольнае тое, што кантузія на кожнага дзейнічае па-свойму. Мяне вось пацягнула да дзяцей, я езджу па лагерах, працую там. Іншыя пасля Афгана, пасля кантузій пачынаюць маляваць карціны. Хтосьці пачынае спяваць – Саша Жадан, напрыклад, гурт “СССР”. Спачатку таксама пачынаў маляваць, потым пачаў спяваць, а ў лістападзе мінулага года ў яго нарадзілася дзіця – ужо трэцяе. Я кажу яму: “Ну ты даеш, табе ўжо пад 60, што ты робіш, а хто гадаваць будзе?” –”Я буду жыць, я буду гадаваць”. Ёсць Коля Кажамячанка – выбітны чалавек! Вам не са мной трэба было казаць, а з ім. Вось ладна ў мяне няма рукі. Ладна там аскепак у назе, болт тытанавы ў назе – гэта дробязі. У Мікалая няма рукі правай па плячо, пляча няма цалкам, а на левай руцэ ў яго толькі адзін палец – вялікі, а другі палец перашыты з нагі. І няма нагі па калена. А ён працуе. Быў медыкам у Афгане. На аперацыі падарваўся наш салдат, беларус Юрась Хамякоў, адарвала нагу. Мікалай пабег да яго, пачаў перавязваць, перабінтоўваць, пачаў здымаць бот – і абапёрся рукой на зямлю. А там, апынулася, яшчэ адна міна… Але Мікалай жыве, працуе ў лечкамісіі ўрадавай статыстам. 8 лютага яму будзе 60 гадоў. У яго аднаму дзіцяці 7 гадоў, другому 9 гадоў. Ну і старэйшаму дзесьці за трыццаць. І жыве, працуе Мікалай. Цяпер б’ёмся, каб далі яму новую машыну. Яму ў свой час, 15 гадоў таму, фонд памяці Афгана, кіраўніком якога з’яўляецца Мятла Аляксандр Міхайлавіч (ён жа дырэктар”Лініі Сталіна”), даў 10-гадовую машыну,”гольфік” – і ён дагэтуль на ёй ездзіць. Машына гэта ўжо антыкварыятам хутка стане, рарытэтам. А ён ездзіць на ёй. Я кажу: дапамажыце яму, дайце яму новую машыну. А яму не ўхвалена, таму што медыкі не могуць даць даведку.
Гэта значыць нават тут ёсць вось такія непрыемныя нестасоўкі. Тое ж самае з моладдзю. Ні разу ні прыйшлі “камсамольцы” і не сказалі: “Давайце мы штосьці з вамі разам правядзём. Давайце пагутарым з ветэранамі, давайце што-небудзь зробім”. Нічога. У наш час камсамол рабіў усё, у тым ліку клапаціўся пра ветэранаў ВАВ. І гэта быў патрыятызм, а не нейкі камерцыйны праект, каб зарабіць на гэтым. Ідэалогія вось цяпер не тая, якая была раней. Раней людзі разумелі, што мы ўсе – Савецкі Саюз, і ганарыліся гэтым. А цяпер бог ведае што робяць з беларускім сцягам. Носяць гэтыя майкі з амерыканскімі сцягамі – для мяне гэта проста дзіка. Я за тое, каб да кожнага свята кожны вывешваў беларускі сцяг. Каб кожны да свайго гімна і герба ставіўся з павагай. А тое іграе гімн – хто сядзіць, хто семкі есць… Гэта так крыўдна, так хочацца даць па шапцы за гэта. А то як быццам албанцы… Быў неяк выпадак, зборная Беларусі па футболе ездзіла ў Албанію. На цырымоніі адкрыцця матчу зайграў наш беларускі гімн, а албанцы – хтосьці ўстаў, але асноўная маса – сядзяць. Гэта ж проста глупства – паказваць такое непаважлівае стаўленне. А з-за чаго? А з за-таго, што няма ў людзей такога паняцця: любі краіну не толькі словамі, але і нейкімі дзеяннямі.
-Вы распавялі пра Мікалая Кажамячанку. Скажыце, ці можна будзе пагутарыць з ім?
-Вядома. Ён вельмі добры чалавек. Я да гэтага інтэрв’ю стаўлюся не настолькі сур’ёзна, а вось такіх людзей паказаць трэба – хто яны і што яны ёсць насамрэч. У мяне вось яшчэ ў аднаго інваліда, Ерашэўскага, 7 ліпеня нарадзілася 4 дзіця. Уяўляеш? Інвалід, 50 гадоў – і маленькае дзіця нараджаецца. Наогул не ўяўляю, як гэта так адбываецца.
-Скажыце, а Ваша жонка – гэта тая дзяўчына, што сустрэла Вас пасля Афганістана?
-Не. З жонкай я пазнаёміўся ў лагеры. Я быў старэйшым важатым у “Лясной казцы”, а яна працавала важатай 3 атрада. Мы пазнаёміліся – і праз паўгода распісаліся.
—Проста распісаліся?
-Не, вяселле было. Яна ў мяне з Салігорска. Калі святкавалі, паў-Салігорска гуло: у мяне радня вялікая.
-Калі можна, такое пытанне напрыканцы. Як чалавек, чыя юнацкасць прайшла інакш, чым праходзіць наша, што вы можаце параіць моладзі? Моладзі, якая шукае сябе ў якой-небудзь справе, але не можа адразу знайсці, кідаецца ад адных рэчаў да іншых і хваравіцей, чым трэба, успрымае свае няўдачы?
-Я падчас нашай гутаркі самага галоўнага не сказаў. Што ў кожнага чалавека павінен быць унутраны стрыжань. І менавіта да гэтага стрыжня павінна ўсё прымацоўвацца. Калі ў чалавека няма гэтага, нічога з яго не выйдзе. Нават тыя, хто прайшоў Афган, але не мелі стрыжня, не знайшлі сябе. Яны і памерлі, па сутнасці, без стрыжня.
А стрыжань ва ўсіх па-рознаму фарміруецца. Я лічу, што мой сфарміраваўся гадоў у 13-14. Я быў з сябрам у вёсцы ў бабулі ў Лагойску. Там мае стрыечныя сёстры жывуць. І вось палаяліся мы з сябрам – і я заяўляю, што з’язджаю дахаты. Сябар кажа: “Ды не, давай застанемся, тут пацешна”. – “Не, – кажу, – усё, паехалі дахаты”. А стрыечная сястра на гэта майму сябру: “Ай, не зважай, ён пагаворыць – і застанецца. Усё нармальна”. І вось з таго часу я сам сабе сказаў: пра мяне не можа быць такога меркавання, што я штосьці сказаў і не зрабіў потым. Мы сабраліся, хоць насамрэч я хацеў застацца, і мы з’ехалі дахаты.
І з той пары перш чым штосьці сказаць, я спачатку падумаю. У любой сітуацыі. Колькі боек было, гэтулькі чуў: “Я цябе заб’ю, я цябе яшчэ што-небудзь”. А я думаю, перш чым штосьці сказаць, таму што калі я вось гэтак жа скажу: “Я цябе заб’ю” – то мне прыйдзецца гэта рабіць (смяецца). Я сачу за сваімі словамі і за сваімі ўчынкамі. Калі я сказаў, што я штосьці зраблю, то зраблю, магчыма, не цяпер, але зраблю. Калі сказаў “не буду” – значыць, не буду. А гэта і ёсць маральна-псіхалагічны стрыжань.
Наогул, у людзей, і ў войскі ў тым ліку, ёсць такі стэрэатып: калі чалавек фізічна моцны, дужы – ён значыць дужы і духам, і ўсім астатнім. Не так гэта. Нават у фізічна здаровага і моцнага чалавека можа не быць простага стрыжня. Наглядны прыклад. Я ўжо распавядаў пра Юрася Сідарава, калі распавядаў пра першы дзень у Афгане, казаў, што ён караціст. Спыніўся я на тым, што тады ўсё скончылася, таму што Юрасю разбілі галаву, кроў пайшла. Ён тады ўсе рукі пазбіваў – так біўся. Гэтыя “грамадзянскія” з’ехалі з “ліхтарамі” дахаты. Хоць цяпер ужо – ды і тады, у Афгане, – так сорамна было за сябе, што мы адправілі іх у такім выглядзе на дэмбель. Лдана калі б якія благія ці агрэсіўныя былі, а так намральныя ж хлопцы… А ў Юрася тады пачалося нагнаенне. Яго адправілі з узвода ў полк, каб яго там зашылі, апрацавалі ўсё як належыць, хоць мы таксама злёгку, вядома, апрацоўвалі. А праз дзень – сувязь па рацыі: ваш салдат збег з палка. Праз тры дні полк быў за 14 км ад нас – і праз тры дні Юрась прыйшоў ва ўзвод. І ўсе гэтыя тры дні ён ішоў адзін па гарах. Калі прыйшоў, у яго трэсліся рукі, ён шуганы быў. Юрась – фізічна здаровы хлопец, целасклады шыкоўны, расцяжка… Але да канца службы мы ўжо яго не бачылі такім, які ён быў. А збег ён з палка таму, што далі інфармацыю, што ён збіў нашых грамадзянскіх. Яму фельчар кажа: вунь ідзе разведрота, цяпер будуць цябе тут хаваць. Ён і сышоў, таму што разумеў, што так яму дадуць дыхту, што будзе інвалідам на ўсё жыццё. Пасля гэтых трох дзён, што ён дабіраўся да ўзвода, ён да канца не ўзнавіўся. Ён пасля гэтага быў іншым, больш зашуганым. Так, усміхаўся потым, але гэта ўжо не той чалавек быў.
Я да чаго ўсё гэта вяду? Усё роўна, ці добра ты вучышся, ці ці развіты ты фізічна – калі ў цябе ёсць твой стрыжань і да гэтага стрыжня “прыліпае” добрае, ты будзеш добрым чалавекам і ты даможашся ўсяго. Ты будзеш думаць, а не панікаваць. Выдатнікі, з якімі я вучыўся ў адным класе, не знайшлі сябе ў жыцці. Я быў троечнікам, харашыстам, але я лічу, што я адбыўся. Тыя ж дзеці не знайшлі, хоць былі і фізічна больш развітыя, і вучыліся лепш. Не было стрыжня.
Таму я і хачу, каб сучасная моладзь усведамляла, што стрыжань – галоўнае ў чалавеку. Будзе стрыжань – усё да яго прылепіцца: ты і ВНУ скончыш, і жэнішся ці замуж выйдзеш. Але без гэтага стрыжня ты ніхто. І я хачу, каб кожны, хто задумаецца над гэтым, усвядоміў, што ўсё залежыць толькі ад самага чалавека. У любы момант, у любым узросце можна гэты стрыжань знайсці. Паставіць перад сабой задачу: раз сказаў – значыць, зрабіў. Так, цяжка, ды і не кожнаму пад сілу, таму што выхаванне сёння зусім не тое. Гэты інтэрнэт – гугл, сацыяльныя сеткі – да такой ступені нядобра цісне на чалавека залежнасць гэта. Трэба больш размаўляць з людзьмі, імкнуцца зразумець людзей, не быць эгаістамі. Таму што калі ў цябе будзе свой стрыжань, ты будзеш разумець і сябе, і іншых. Калі няма – ты будзеш эгаістам, думаць толькі пра тое, як зрабіць добра для сябе, не думаючы пра іншых.
Калі хоць адзін чалавек усведамляе гэта, пачне змяняць сябе, зразумее, што трэба думаць, а не панікаваць – усё будзе нармальна. Моладзь наша выдатная. Ва ўсе часы былі людзі, якія гаварылі: “Вось мы былі ў нашы часы такія, а наша моладзь такая”. Ды нармальная моладзь. Колькі ёсць прыкладаў маладых людзей, якія не задумваючыся здзяйсняюць моцныя ўчынкі, ратуюць ці абараняюць кагосьці ці ў складанай сітуацыі выяўляюць сябе з найлепшага боку – проста таму, што маюць стрыжань, ці, як той казаў, маральны бок. А калі ў чалавека ёсць усё гэта, ды да таго ж ён упэўнены ў сабе, то ён сапраўды даможацца ўсяго – і ніякай “фізухі” тут нават не трэба.
Таму маё заключнае пажаданне Вашым чытачам: каб кожны з іх знайшоў свой стрыжань. І хай на яго налепіцца ўсё самае добрае. І тады ўсё будзе добра.
Сяргей МАЕЎСКІ
