Педагогіка ў БДУ: да 90-годдзя кафедры педагогікі і праблем развіцця адукацыі

Восенню бягучага навучальнага года кафедры педагогікі і праблем развіцця адукацыі БДУ споўнілася 90 гадоў. За сваю багатую гісторыю агульнаўніверсітэцкая кафедра зрабіла вялікі ўнёсак у падрыхтоўку педагагічных кадраў. Пра гісторыю кафедры, яе сённяшнія клопаты і перспектывы карэспандэнту газеты “Унiверсiтэт” Сяргею Маеўскаму распавяла загадчыца кафедры, доктар педагагічных навук, прафесар  Вольга ЖУК.

-Вольга Леанідаўна, Вы – чалавек, які прысвяціў шмат гадоў свайго жыцця рабоце на кафедры. Напэўна, было нешта асаблівае, што першапачаткова прывабіла Вас у прафесійна-педагагічнай дзейнасці і што ўтрымлівае ў ёй сёння?

-Вы задалі вельмі асабістае пытанне. Увесь мой працоўны шлях прысвечаны педагагічнай прафесіі, і ўся мая прафесійная дзейнасць звязана менавіта з кафедрай педагогікі і праблем развіцця адукацыі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта.

-Цалкам?

-Практычна так. У кожным разе, асноўная частка маёй навуковай і прафесійнай кар’еры. Яшчэ са школьных гадоў мне хацелася быць або ўрачом, або настаўнікам. Да моманту завяршэння школы я ўсё ж такі выбрала педагагічную прафесію. І, дзякуй лёсу, менавіта ў той час, у канцы 1970-х гадоў, на факультэтах БДУ былі адкрыты навукова-педагагічныя патокі. Я вельмі любіла матэматыку, практычна выдатна вучылася ў школе. Для мяне было вялікай радасцю даведацца, што ў БДУ існуюць навукова-педагагічныя напрамкі – і я з вялікім гонарам і адказнасцю падала дакументы на навукова-педагагічны паток механіка-матэматычнага факультэта БДУ. Прафесійная падрыхтоўка адрознівалася тым, што, акрамя матэматыкі і цыклаў матэматычнай накіраванасці, мы вывучалі блок псіхолага-педагагічных і метадычных дысцыплін і атрымлівалі падвойную кваліфікацыю «Матэматык. Выкладчык матэматыкі». З тых часоў маё асноўнае месца працы – Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт.

Што мяне ўтрымлівае ў маёй прафесійна-педагагічнай дзейнасці? Гэта магчымасць займацца найцікавейшай і самай гуманнай з навук – ПЕДАГОГІКАЙ. Гэта магчымасць пастаянна працаваць са студэнцкай моладдзю, мець зносіны з ёю, назіраць асобаснае развіццё студэнтаў, ствараючы для гэтага ўмовы, і адчуваць сваю запатрабаванасць у моладзевай аўдыторыі. Мая праца матывуе мяне пастаянна вучыцца, у тым ліку і ў маіх студэнтаў і калегаў, і дорыць сустрэчы з цікавымі людзьмі. Важна, што мая прафесійная пазіцыя дае магчымасць спалучаць розныя віды творчай дзейнасці: заняткі любімай педагогікай, навуковыя праекты, візіты ў іншыя ўніверсітэты і ўдзел у навуковых мерапрыемствах, выкладанне як у студэнцкай аўдыторыі, так і ў сістэме павышэння кваліфікацыі. Галоўнае, што трымае мяне ў прафесіі – гэта, мабыць, тое, што я займаюся любімай справай, бо выбірала прафесію педагога сэрцам.

-Раскажыце, калі ласка, нашым чытачам пра гісторыю Вашай кафедры. Чаму асобных навукова-педагагічных дысцыплін на факультэтах бракавала і ўзнікла патрэба ў арганізацыі адзінай агульнаўніверсітэцкай кафедры?

-У 1925 годзе ў БДУ існаваў асобны педагагічны факультэт, які ажыццяўляў падрыхтоўку педагагічных кадраў для маладой краіны. Кафедра педагогікі функцыянавала як адна з цэнтральных кафедр факультэта. Для арганізацыі вучэбнай і навукова-метадычнай работы былі запрошаныя вядомыя псіхолагі і педагогі з Масквы, Петраграда, сярод іх – Рывес, Салаўёў, Васілеўскі, Іваноўскі. У той час наша кафедра забяспечвала навучальны працэс педагагічнага факультэта, які адказваў за падрыхтоўку па некалькіх кірунках – сацыяльна-гістарычным, лінгвістычным, фізіка-матэматычным і прыродазнаўчым. У 1932 годзе педагагічны факультэт быў рэарганізаваны і перайшоў у структуру адроджанага Мінскага педагагічнага інстытута імя М. Горкага. Пасля гэтага выкладанне псіхолага-педагагічных дысцыплін у БДУ ажыццяўлялася метадычнымі кафедрамі шэрагу факультэтаў. Затым ва ўніверсітэце ўзнікла патрэба ў аб’яднанні ўсіх спецыялістаў у галіне псіхалогіі, педагогікі і методыкі выкладання асобных дысцыплін для таго, каб, па-першае, палепшыць падрыхтоўку педагагічных кадраў (бо краіна востра мела патрэбу ў педагогах новай фармацыі). Па-другое, у БДУ ўзнікла праблема павышэння якасці навуковых даследаванняў у галіне псіхалогіі, педагогікі і адукацыі, каб забяспечыць укараненне педагагічных інавацый у адукацыйны працэс вядучага ўніверсітэта краіны. І ў 1946 годзе ў БДУ была створана агульнаўніверсітэцкая кафедра педагогікі і псіхалогіі. У той час яе ўзначальваў дацэнт Л. В. Шашкоў. І з таго часу агульнаўніверсітэцкі статус кафедры не мяняўся, змянялася толькі назва. Аддзяліўся псіхалагічны напрамак: сёння функцыянуе кафедра псіхалогіі пры факультэце філасофіі і сацыяльных навук. А падрыхтоўку студэнтаў, якія атрымліваюць педагагічную кваліфікацыю, а таксама выкладанне псіхолага-педагагічных дысцыплін і спецкурсаў, якія спрыяюць развіццю ў будучых спецыялістаў універсальных псіхолага-педагагічных кампетэнцый, запатрабаваных у любой прафесіі, забяспечвае наша кафедра.

-Якія этапы развіцця прайшла кафедра ў далейшым – да фарміравання яе ў цяперашнім выглядзе?

-Пазней, у 50-я гады, былі пачаты даследаванні па праблемах педагогікі і псіхалогіі вышэйшай школы. У 70-х гадах з’явілася патрэба адкрыць на кожным факультэце згаданыя вышэй навукова-педагагічныя патокі і ажыццяўляць падрыхтоўку педагагічных кадраў практычна па кожным напрамку. І наша кафедра рэалізоўвала і каардынавала гэтую працу ў БДУ.

-А што было ўжо ў час Вашай працы на кафедры? І, калі можна, раскажыце таксама пра тых, хто ўзначальваў кафедру да Вас.

-Я ўжо згадвала дацэнта Л.В. Шашкова, які ўзначальваў кафедру ў 40-50-я гады. Ён быў вядомым педагогам і псіхолагам. А ў 1964 – 1972 гадах кафедру ўзначальваў член-карэспандэнт Акадэміі педагагічных навук СССР прафесар С. А. Умрэйка. Ён жа, дарэчы, быў і прарэктарам нашага ўніверсітэта. Гэта быў час магутнага развіцця нашай кафедры, таму што з’явіўся цэлы напрамак, звязаны з даследаваннямі па гісторыі педагогікі і асветы ў Беларусі, час станаўлення нацыянальнай беларускай сістэмы адукацыі. Пад кіраўніцтвам прафесара С. А. Умрэйкі былі абаронены першыя дысертацыі па гісторыі педагогікі ў краіне. З 1972 па 1988 гг. кафедру ўзначальваў прафесар М. У. Піскуноў – таксама вельмі вядомы педагог, навуковец. Я трапіла на яго лекцыі па педагогіцы. Значны ўклад М. У. Піскунова ў даследаванне праблем працоўнага выхавання школьнікаў, педагогіку вышэйшай школы. З 1994 па 1999 гг. кафедру ўзначальваў Анатоль Пятровіч Сманцэр. Гэта заслужаны дзеяч навукі Рэспублікі Беларусь, зараз ён працягвае працаваць прафесарам на кафедры. Анатоль Пятровіч – вядомы дыдактык, займаецца праблемамі пераемнасці ў навучанні ў сярэдняй і вышэйшай школе, праблемамі прэвентыўнай педагогікі, інклюзіўнай адукацыі. Нягледзячы на ​​тое, што Анатоль Пятровіч ужо з’яўляецца ветэранам працы, ён працягвае актыўна займацца навукова-даследчай дзейнасцю, удзельнічае ў навуковых праектах, пастаянна публікуе свае навуковыя працы, якіх ужо больш за 400. Таксама хацелася б узгадаць прафесара кафедры, які, на жаль, ужо пайшоў з жыцця, – Мікалая Аляксандравіча Беразовіна. Яму належыць каля 300 прац у галіне псіхалогіі і педагогікі. Працы М. А. Беразовіна звязаныя з праблемамі псіхалогіі педагагічнай дзейнасці настаўніка, зносін педагога і навучэнцаў. Яго навуковыя працы па педагагічнах зносінах былі аднымі з першых у Савецкім Саюзе.

-Скажыце, паважны, «старэчы» ўзрост кафедры – гэта пашана або адказнасць?

-Дзякуй за цікавае пытанне. На самай справе, і тое, і іншае. Так, напэўна, кафедра мае ўжо «старэчы» ўзрост. Хоць я думаю, што пасля стогадовага юбілею кафедры можна будзе казаць пра тое, што мы «зануліліся» і ідзем на новы віток развіцця. Таму ў гэтым сэнсе мы яшчэ і маладыя, бо ў нас ёсць будучыня. Але, безумоўна, мы ўсведамляем адказнасць, таму што маем статус агульнаўніверсітэцкай кафедры. Мы адказваем за некалькі напрамкаў работы: псіхолага-педагагічную падрыхтоўку і перападрыхтоўку ўніверсітэцкіх кадраў, арганізацыю і каардынацыю даследаванняў у галіне педагогікі і адукацыі, педагагічную падрыхтоўку будучых спецыялістаў у сферы любой прафесіі.

-Раскажыце, калі ласка, падрабязней пра гэты кірунак – педагагічную падрыхтоўку будучых спецыялістаў у сферы любой прафесіі.

-Мы абгрунтавалі новую ролю педагогікі і псіхалогіі ў прафесійнай падрыхтоўцы сучаснага спецыяліста. Сёння кваліфікаваны спецыяліст – гэта не проста прафесіянал у сваёй сферы, які якасна і творча выконвае сваю працу. Сучасны свет – гэта свет глабальнай тэхналагічнай рэвалюцыі, хуткасных і маштабных зменаў, моцнай канкурэнцыі. Даследчыкі мяркуюць, што лідарства ў сусветнай эканоміцы ў XXI стагоддзя пяройдзе да тых краін і людзей, якія забяспечаць максімальнае павышэнне прадукцыйнасці працы і, перш за ўсё, у інтэлектуальнай сферы. Гэта значыць, што будуць у большай меры запатрабаваныя сучасныя псіхолага-педагагічныя веды і ўменні па вывучэнні чалавечых магчымасцяў, развіцці асобаснага патэнцыялу і кіравання ім, эфектыўныя тэхналогіі самапазнання і самаразвіцця людзей, самакіравання ўласным акмеалагічным ростам. Вось чаму на кафедры распрацоўваецца такі навукова-педагагічны кірунак, як педагогіка асобаснага і прафесійнага развіцця. Намі створаны навучальныя праграмы і дапаможнікі па дысцыпліне “Асновы псіхалогіі і педагогікі», спецкурсы па выбары для студэнтаў усіх спецыяльнасцяў. Іх вывучэнне якраз заклікана ўзброіць будучых спецыялістаў эфектыўнымі стратэгіямі асобаснага і прафесійнага росту і самаадукацыі, методыкамі і прыёмамі развіцця творчых здольнасцяў, пабудовы ўласнай кар’еры, павышэння асабістай эфектыўнасці. Засваенне псіхолага-педагагічных дысцыплін таксама спрыяе фарміраванню ў студэнтаў уменняў прадуктыўных зносін, прадухілення міжасобасных канфліктаў, працы ў камандзе, якія сёння і асабліва ў будучыні запатрабаваныя як у асабістым жыцці, так і ў прафесійнай дзейнасці. Важна, што авалоданне студэнтамі адпаведнымі псіхолага-педагагічнымі курсамі, распрацаванымі на кафедры, дапаможа ім таксама ў іх сямейным жыцці, усталяванні шчаслівых, гарманічных шлюбных адносін, арганізацыі паўнавартаснага развіцця і выхавання дзяцей.

-Лагічна выказаць здагадку, што такі сучасны змест псіхолага-педагагічных курсаў прадугледжвае і змены ў методыках навучання?

-Канечне. Змены ў арганізацыйных формах і метадах навучання звязаны, перш за ўсё, з пераходам ад парадыгмы выкладання да парадыгмы вучэння, узмацненнем студэнтацэнтраванага падыходу ў адукацыйным працэсе, актывізацыяй самастойнай працы студэнтаў. Ва ўмовах пашырэння інфармацыйна-адукацыйнага асяроддзя і актыўнага выкарыстання інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій губляюць сваю актуальнасць традыцыйныя аб’ёмныя курсы лекцый (калі курс не аўтарскі!). Больш запатрабаванымі становяцца ўстановачныя лекцыі, праблемныя лекцыі па ключавых або актуальных, дыскусійных пытаннях дысцыпліны. Галоўнае – гэта ўключэнне студэнтаў у самастойную вучэбна-даследчую дзейнасць. Як гэтага дасягнуць? Праз выкананне студэнтамі індывідуальных ці групавых праектаў, рашэнне кейсаў па актуальных праблемах, шырокае выкарыстанне дыскусійных і гульнявых методык, методык калектыўнай працы. Падчас выкладання псіхолага-педагагічных дысцыплін часта практычныя заняткі праводзяцца ў форме трэнінгаў. Псіхолага-педагагічная адукацыя павінна быць асобасна-арыентаванай і практыка-накіраванай, павінна даваць не толькі веды, але і ўніверсальныя ўменні, неабходныя і ў прафесіі, і ў сацыяльна-асобаснай жыццядзейнасці. Таму, як правіла, навучальны працэс не заканчваецца вучэбнымі заняткамі. Напрыклад, для многіх студэнтаў арганізуецца назіральная практыка ў Ліцэі БДУ і СШ №30 г. Мінска з наведваннем і метадычным аналізам урокаў і сацыякультурных мерапрыемстваў. У рамках спецкурса па педагагічных зносінах мы праводзілі дэбаты па актуальнай праблематыцы паміж студэнтамі гістарычнага і філалагічнага факультэтаў. Студэнты юрыдычнага факультэта пасля вывучэння дадзенага спецкурса ўдзельнічалі ў пасяджэнні суда, дзе назіралі за рэальным ходам судовага працэсу, але ўжо разумеючы, якія камунікатыўныя навыкі патрэбныя юрысту. Пасля вывучэння педагогікі студэнты факультэта філасофіі і сацыяльных навук распрацоўвалі і здзяйснялі навучальную экскурсію па гістарычным цэнтры Мінска. Такі вопыт арганізацыі навучальных экскурсій прадстаўлены дацэнтам В. У. Чэчатам у яго працах. Студэнты факультэта сацыякультурных камунікацый наведвалі музей памяці Халакосту – гістарычную майстэрню, якой кіруе дацэнт гістарычнага факультэта К. І. Казак. Пасля азнаямлення з экспанатамі або сустрэч з цікавымі людзьмі студэнты працягвалі даследчы праект. Яны бралі інтэрв’ю, прыносілі матэрыялы, якія, у сваю чаргу, потым станавіліся «экспанатамі» гэтай гістарычнай майстэрні.

-Вы, напэўна, працуеце не толькі над фарміраваннем «добрых сем’янінаў» і педагогаў, якія працуюць дзесьці за межамі ўніверсітэта. Ці накіравана Ваша праца на «ўнутраны рынак» БДУ? Як сябе праяўляюць Вашы спецыялісты ў выкладанні?

-Сярод выкладчыкаў універсітэта ёсць тыя, хто вывучаў псіхолага-педагагічныя і метадычныя дысцыпліны і мае педагагічную кваліфікацыю. У той жа час значная частка выкладчыкаў не мае спецыяльнай педагагічнай падрыхтоўкі. У мінулым годзе сумесна з упраўленнем кадраў быў рэалізаваны праект па павышэнні педагагічных кампетэнцый маладых выкладчыкаў БДУ. Большасць з іх раней не вывучалі прафесійна арыентаваных педагагічных дысцыплін. Між тым, якасць падрыхтоўкі спецыялістаў у ВНУ шмат у чым вызначаецца якасцю выкладання. Сёння сучаснаму выкладчыку неабходна не толькі валодаць сваім прадметам, быць захопленым навукай, але і быць кампетэнтным у галіне псіхалогіі і педагогікі, ведаць сусветныя адукацыйныя трэнды і педагагічныя інавацыі, валодаць эфектыўнымі тэхналогіямі навучання і прыёмамі матывацыі студэнтаў і прадуктыўных зносін. Гэта значыць, што выкладчыку (незалежна ад педагагічнага стажу) варта не толькі пастаянна павышаць узровень кампетэнцый у сваёй спецыяльна-прадметнай галіне, але і ўдасканальваць псіхолага-педагагічныя кампетэнцыі. Маладыя выкладчыкі ўніверсітэта, якія прайшлі павышэнне педагагічнай кваліфікацыі ў рамках згаданага праекта, пацвердзілі сваю скіраванасць на пастаяннае павышэнне ўласнага педагагічнага ўзроўню. Яны высока ацанілі арганізаваныя для іх навучальныя семінары і трэнінгі ў галіне педагогікі і педагагічнага майстэрства. Пры гэтым было адзначана, што ў БДУ не дастаткова псіхолага-педагагічнай падрыхтоўкі, метадычных семінараў і канферэнцый. Таму праект будзе працягвацца вясной, мы чакаем наступную групу маладых выкладчыкаў, з якімі будзем працаваць па актуальных метадычных пытаннях удасканалення адукацыйнага працэсу.

-Безумоўна, запатрабаванасць курсаў – гэта вялікі поспех. Раскажыце, якія яшчэ адукацыйныя праграмы рэалізуе кафедра і якіх поспехаў яна дасягнула за апошнія гады?

-На другой ступені вышэйшай адукацыі кафедра працуе з агульнаўніверсітэцкім патокам магістрантаў. Для іх мы выкладаем дысцыпліну «Педагогіка і псіхалогія вышэйшай школы». Гэта абавязковы курс, таму што магістарская падрыхтоўка – гэта не толькі паглыбленая падрыхтоўка ў галіне канкрэтнай спецыяльнасці, але і атрыманне навукова-педагагічнай кваліфікацыі, якая дазваляе ажыццяўляць прафесійную педагагічную дзейнасць. Таксама на нашай кафедры функцыянуе магістратура па спецыяльнасці «Агульная педагогіка, гісторыя педагогікі і адукацыі». Мы выпускаем невялікую групу магістраў у галіне педагогікі, якія працуюць у сістэме адукацыі па многіх напрамках. Акрамя таго, на кафедры рэалізуюцца праграмы пасляўніверсітэцкай адукацыі праз аспірантуру і дактарантуру. Штогод праходзяць навучанне 8-10 суіскальнікаў. За апошнія пяць гадоў супрацоўнікамі кафедры абаронены 1 доктарская і 2 кандыдацкія работы, 1 кандыдацкая рэкамендавана да абароны.

Выкладчыкі кафедры на высокім узроўні праводзяць навуковыя даследаванні ў галіне педагогікі і адукацыі. У перыяд з 2010 па 2015 год мы выканалі 5 фінанаваных даследчых праектаў па забеспячэнні дзейнасці Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, а таксама 2 міжнародныя праекты. Гэта розныя па сваёй праблематыцы практыка-арыентаваныя праекты, усе яны актуальныя і былі ўкаранёныя.

-Раскажыце пра праекты падрабязней.

-Гэта, напрыклад, праект «Міждысцыплінарная інтэграцыя на аснове інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій як умова павышэння якасці прафесійнай падрыхтоўкі ў ВНУ”. У яго рамках распрацаваны і ўкаранёны ў працэс выкладання педагагічных дысцыплін і дысцыплін інфармацыйнага цыкла комплекс міждысцыплінарных задач (педагогіка, псіхалогія, інфарматыка, праблематыка ўстойлівага развіцця). Гэтыя задачы звязаны з сацыяльным кантэкстам любой прафесіі. Таксама была навукова абгрунтавана і рэалізавана комплексная методыка, якая грунтуецца на стратэгіях праблемнага, актыўнага, калектыўнага навучання з выкарыстаннем інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій (інструменты Google, Dropbox, платформа е-University, LMS Moodle). Выкарыстанне ў прафесійнай падрыхтоўцы распрацаваных задач і методык надае навучальнаму працэсу прыкладны, практыка-арыентаваны характар ​​і спрыяе фарміраванню ў студэнтаў не толькі псіхолага-педагагічных ведаў, але і ўніверсальных сацыяльна-асобасных кампетэнцый. Гэтыя кампетэнцыі будуць запатрабаваныя ў сферы любой прафесіі.

-Якія міжнародныя даследчыя праекты распрацоўваеце?

-Мы рэалізавалі за 2011-2015 гг. два навуковыя праекты пры падтрымцы Беларускага рэспубліканскага фонду фундаментальных даследаванняў і Расійскага гуманітарнага навуковага фонду. Гэтыя праекты звязаныя з распрацоўкай праблем інклюзіўнай адукацыі і падрыхтоўкай педагогаў для працы ў безбар’ерным асяроддзі, для працы з дзецьмі з асаблівасцямі развіцця.

Акрамя таго, на кафедры ажыццяўляецца міжнародны праект у рамках дамовы аб навуковым супрацоўніцтве паміж БДУ і Сафійскім універсітэтам імя Клімента Ахрыдскага (Балгарыя). На працягу апошніх 5 гадоў у яго рамках на базе Сафійскага ўніверсітэта пастаянна праводзіліся сумесныя семінары і канферэнцыі. У выніку падрыхтаваны і выдадзены манаграфія, дапаможнікі па прэвентыўнай педагогіцы і іншых педагагічных праблемах.

Ганаруся тым, што на нашай кафедры за апошнюю пяцігодку выкананы 7 фінансаваных праектаў, з якіх 2 – міжнародныя.

-Раскажыце пра канферэнцыі, якія праводзіць Ваша кафедра.

-Падрыхтоўка і правядзенне канферэнцыі – гэта вельмі вялікая не толькі навуковая праца, але і перш за ўсё арганізацыйная праца. Раней мы бралі на сябе абавязацельства кожныя 2-3 гады на базе кафедры праводзіць міжнародныя канферэнцыі. Але апошнія гады мы гэтым не займаемся.

-Чаму?

-Існуюць не толькі арганізацыйныя праблемы, але і праблемы фінансавання.

Кафедра з’яўляецца пастаянным суарганізатарам канферэнцый, якія рэгулярна праводзяцца на базе Сафійскага ўніверсітэта, Расійскага ўніверсітэта Дружбы народаў у Маскве, педагагічнага факультэта Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы.

-Ці ёсць нейкія міжнародныя канферэнцыі, якія Вам хацелася б адрадзіць?

-Гэта можа быць пастаянна дзейны ўніверсітэцкі праект, напрыклад, пад такой назвай: «Якасць універсітэцкай адукацыі: праблемы і шляхі павышэння». У яго арганізацыі павінны ўдзельнічаць, акрамя нашай кафедры, факультэцкія кафедры методык выкладання. Мэты і задачы такога праекта – абмен педагагічным вопытам, вывучэнне і распаўсюджванне педагагічных інавацый і найлепшых адукацыйных практык як нашага ўніверсітэта, так і ўніверсітэтаў краін Балонскага працэсу. Наша кафедра гатова рабіць свой унёсак у развіццё гэтага кірунку.

-Раскажыце, калі ласка, падрабязней пра супрацоўніцтва кафедры з іншымі ўстановамі адукацыі.

-Мы супрацоўнічаем з многімі ўстановамі адукацыі нашай краіны. Больш за 40 працэнтаў выкладчыкаў кафедры працуюць у сістэме дадатковай адукацыі дарослых па адукацыйных праграмах павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў. Многія з іх удзельнічаюць у розных праграмах павышэння кваліфікацыі настаўнікаў-прадметнікаў, некаторыя – працуюць у школах. З 2013 г. функцыянуе філіял кафедры ў школе № 30 г. Мінска, дзе для настаўнікаў праводзяцца семінары па актуальнай адукацыйнай праблематыцы; студэнты БДУ праходзяць там педагагічную практыку з выкананнем педагагічных праектаў, магістранты выконваюць вопытна-эксперыментальную працу.

Таксама кафедра падтрымлівае працоўныя і навуковыя кантакты з кафедрамі педагогікі і псіхалогіі многіх універсітэтаў Беларусі, напрыклад, з педагагічным факультэтам Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы, кафедрай педагогікі Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Ф. Скарыны і інш. Такое шматбаковае супрацоўніцтва кафедры з установамі адукацыі спрыяе ўзбагачэнню педагагічнага вопыту, асваенню адукацыйных навацый, а галоўнае – забяспечвае павышэнне навукова-прафесійнага ўзроўню выкладчыкаў кафедры.

-Скажыце, якія яшчэ найбольш значныя распрацоўкі кафедры за апошнія гады былі выдадзеныя ў выглядзе дапаможнікаў, рэкамендацый, манаграфій?

-Заўважу, што кожны год выкладчыкі кафедры рыхтуюць да публікацыі ў сярэднім каля 60 прац. Гэта навучальныя дапаможнікі і манаграфічныя выданні, артыкулы, тэзісы. Штогод мы ўдзельнічаем прыкладна ў 30 навукова-практычных канферэнцыях рознага ўзроўню. Некаторыя выкладчыкі кафедры маюць годны індэкс цытавання ў Google Scholar. Прывяду назвы толькі некаторых нашых работ:

Педагогическая подготовка студентов: компетентностный подход (О.Л. Жук. – Минск: РИВШ, 2009. – 336 с.);

Педагогика. Практикум на основе компетентностного подхода : учеб. пособие ( О.Л. Жук, С.Н. Сиренко ; под общ. ред. О.Л. Жук. – Минск : РИВШ, 2007. – 192 с.);

Теория и практика реализации преемственности в обучении школьников и студентов: монография (А.П. Сманцер. – Минск: БГУ, 2013. – 271 с.);

Основы интегративной биосоциальной антропологии: пособие (А.Г. Давыдовский. – Минск: БГУ, 2013. – 119 с.);

Активные методы в изучении педагогики  (С.Н. Захарова, В.В. Чечет. – Минск, БГУ, 2015. – 137 с.);

Основы педагогики: формирование экологической компетентности: учеб. мет. пособие (Ю.И. Залесская. – Минск: БГУ, 2015.– 217 с.);

Гендерное воспитание детей и учащейся молодежи: учеб.-метод. пособие (С.Н. Захарова, В.В. Чечет. – Минск: БГУ, 2011. – 119с.).

Хацелася б назваць і іншыя навукова-метадычныя распрацоўкі, якія вельмі сучасныя і запатрабаваныя. Па-першае, мы стварылі адны з першых у краіне электронны вучэбна-метадычны комплекс «Асновы педагогікі» з аўдыя- і відэападтрымкай, цікавымі фільмамі, гістарычным матэрыялам. Мы маем добрыя водгукі пра яго ад нашых студэнтаў. Па-другое, намі рэалізуецца сістэма актыўных формаў і метадаў навучання. Яна грунтуецца на асобасна-арыентаваным падыходзе, кейс-тэхналогіі, праектным навучанні, гульнявых прыёмах і калектыўных спосабах працы, міждысцыплінарных сувязях (псіхалогіі, педагогікі, сацыялогіі, праблематыкі ўстойлівага развіцця, экалогіі і інш.). Па-трэцяе, гэта створаныя сеткавыя рэсурсы на платформах Moodle і е-University. Па-чацвёртае, гэта комплекс арыгінальных міждысцыплінарных задач як сродак развіцця і дыягностыкі псіхолага-педагагічных кампетэнцый.

-Скажыце, за столькі гадоў працы кафедры ці сфарміраваліся ў яе нейкія традыцыі, не звязаныя непасрэдна з працоўнай дзейнасцю? Якія-небудзь грамадскія або асабістыя ініцыятывы, што замацаваліся на кафедры?

-У свой час на кафедры працавала шмат ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, многія з якіх, на жаль, ужо пайшлі з жыцця. Але пры іх жыцці склалася традыцыя: 9 мая – гэта быў асаблівы дзень. Мы заўсёды віншавалі ветэранаў, арганізоўвалі творчыя сустрэчы для іх. Гэта была адна з самых галоўных традыцый нашай кафедры, якую мы стараемся падтрымліваць, перыядычна сустракаючыся з ветэранамі працы…

Вы спыталі мяне пра асабістыя ці грамадскія ініцыятывы. У 2000 г. я была ініцыятарам і навуковым кіраўніком праекта «Студэнцкая сям’я – ХХI стагоддзе». Гэты праект рэалізоўваўся ў 2000–2008 гг. у БДУ сумесна з грамадскай арганізацыяй “Саюз жанчын БДУ» і ўпраўленнем выхаваўчай работы з моладдзю. Штогод ўдзельнічалі да 30 студэнцкіх сем’яў або пар, якія рыхтаваліся да шлюбнага жыцця. Праект быў накіраваны на авалоданне студэнцкай моладдзю асновамі рэпрадуктыўнага здароўя, здаровага ладу жыцця, планавання сям’і, паўнавартаснага развіцця і выхавання дзяцей у сям’і, канструктыўных міжасобасных зносін і эфектыўнага вырашэння канфліктаў. Ён ажыццяўляўся праз семінары, сустрэчы-гутаркі са спецыялістамі, трэнінгі, круглыя ​​сталы, фестывалі-святы. Па водгуках студэнтаў, праект быў цікавым і запатрабаваным сярод моладзі. Сёння праблемы сям’і, сямейнага выхавання, шчаслівага шлюбу ўключаны ў навучальныя праграмы дысцыпліны «Асновы псіхалогіі і педагогікі», спецкурс «Педагогіка сям’і», «Паўнавартаснае развіццё дзіцяці ў сям’і», якія распрацаваны і рэалізуюцца кафедрай.

Пад кіраўніцтвам дацэнта нашай кафедры А. Р. Давыдоўскага працуе дыскусійны інтэлектуальны студэнцкі клуб «ДИСК» на базе біялагічнага факультэта. Тэматыку пасяджэнняў вызначае само жыццё: «Чалавек супраць сябе: педагагічныя аспекты чалавечай дэструктыўнасці», «Катастрофы асобы: педагагічныя аспекты псіхалагічных крызісаў і страты сэнсу жыцця сучаснага чалавека» і інш. Плануецца дзейнасць клуба працягнуць. Запрашаем усіх ахвотных.

-Пасля Вашага расповеду наконт дасягненнях кафедры няёмка нават задаваць такое пытанне, але тым не менш: наколькі актыўна сёння студэнты і суіскальнікі выбіраюць Вашу кафедру для напісання і наступнай абароны кваліфікацыйных прац? Наколькі паспяховыя абароны? Раскажыце, якія кваліфікацыі прысвойвае кафедра і наколькі яны запатрабаваныя.

-Кафедра з’яўляецца выпускаючай на другой ступені вышэйшай адукацыі. Выпускнікам магістратуры пры кафедры па спецыяльнасці «Агульная педагогіка, гісторыя педагогікі і адукацыі» прысвойваецца ступень магістра педагагічных навук.

Засваенне адукацыйнай праграмы па названай спецыяльнасці накіравана на паглыбленае вывучэнне псіхолага-педагагічных дысцыплін і падрыхтоўку да правядзення навуковых даследаванняў у галіне педагогікі і адукацыі. У магістратуры навучаецца невялікая група студэнтаў, таму навучанне – асобасна-арыентаванае. Усе магістранты працуюць ва ўстановах адукацыі і праз магістратуру павышаюць свой навукова-прафесійны ўзровень. Праблемы, якія яны распрацоўваюць у магістарскіх дысертацыях, актуальныя і практыка-арыентаваныя, таму што звязаны з іх прафесійна-педагагічнай дзейнасцю. Тое ж самае можна сказаць і пра суіскальнікаў, якія навучаюцца ў аспірантуры і дактарантуры па педагогіцы пры кафедры. Як ужо адзначала, за апошнія 6 гадоў на кафедры падрыхтаваны і абаронены 1 доктарская, 2 кандыдацкія работы, 1 кандыдацкая праца рэкамендавана да абароны. Дарэчы, вядучыя дацэнты кафедры С.Н. Сірэнка, С.А. Захарава, Е.Н. Можар, Т.С. Афанасьева, А.У. Каклеўскі пачалі сваю прафесійную педагагічную дзейнасць на кафедры пасля паспяховага завяршэння магістратуры і/або аспірантуры па педагогіцы.

Вы пытаецеся, наколькі актыўна сёння студэнты і суіскальнікі выбіраюць нашу кафедру. Выбіраюць і прыходзяць навучацца па нашых праграмах вельмі матываваныя слухачы. Немагчыма з падробленай цікавасцю, без унутранай матывацыі да педагогікі якасна працаваць у педагагічнай прафесіі. А вось каб такіх матываваных навучэнцаў станавілася больш, мы пачынаем уцягваць іх у педагогіку ўжо са студэнцкай лавы.

-Раскажыце, калі ласка, пра гэты напрамак працы.

-Мы актыўна ўкараняем праектную форму навучання. Студэнты выконваюць актуальныя вучэбна-даследчыя праекты падчас вывучэння псіхолага-педагагічных дысцыплін і ўкараняюць атрыманыя вынікі ў адукацыйны працэс у перыяд педагагічнай практыкі. На базе такіх праектаў «вырастаюць» курсавыя, дыпломныя праекты, магістарскія дысертацыі. Праектнае навучанне па-асабліваму «зараджае» студэнтаў педагогікай, даючы магчымасць для самастойнага даследавання.

Кожны год у рамках навуковай канферэнцыі студэнтаў і аспірантаў БДУ на кафедры працуе секцыя педагогікі і методык выкладання. Не менш за 25 студэнтаў з усіх факультэтаў універсітэта прымаюць у ёй удзел, каля 20 работ, як правіла, рэкамендуецца да апублікавання.

За 5 апошніх гадоў падрыхтаваныя намі студэнты заваявалі 2 дыпломы першай ступені і 1 дыплом другой ступені на Рэспубліканскім конкурсе навуковых студэнцкіх работ па сацыяльна-гуманітарных навуках. Таксама нашы студэнты пастаянна ўдзельнічаюць у Мінскім гарадскім конкурсе педагагічнага майстэрства «Прафесійны дэбют». Пару гадоў таму выпускніца магістратуры А.М. Лукіна стала пераможцам гэтага конкурсу. У гэтым годзе мы рыхтуем каманду студэнтаў механіка-матэматычнага факультэта для ўдзелу ў конкурсе.

Усерасійскі конкурс сацыяльных і фандрайзінгавых піяр-праектаў «Сусвет неабыякавых» (у намінацыі «Найлепшы сацыяльны піяр-праект у адукацыйнай сферы») у 2014 г. выйгралі студэнты Інстытута журналістыкі, якія былі падрыхтаваныя дацэнтам кафедры А.Р. Давыдоўскім.

Заўважу, што колькасць студэнтаў, якія выяўляюць цікавасць да педагогікі і наогул да адукацыі, расце. Я думаю, што нашы праграмы магістратуры пры кафедры педагогікі будуць яшчэ больш запатрабаваныя. Мы ў будучыні плануем адкрыць яшчэ некалькі спецыяльнасцяў. Хачу таксама расказаць пра праект, які мы сёння рэалізуем разам з факультэтам перападрыхтоўкі і павышэння кваліфікацыі Інстытута журналістыкі. Мы плануем адкрыць перападрыхтоўку для студэнтаў па педагагічнай спецыяльнасці. І сёння мы апытваем студэнтаў, ці хацелі б яны атрымаць дадаткова педагагічную кваліфікацыю, навучаючыся па асноўнай спецыяльнасці. Шмат было скептыкаў: «Хто пойдзе, ды яшчэ платна, на такую ​​перападрыхтоўку па педагогіцы?» Але ў нас ужо ёсць больш за пяцьдзясят заяў ад студэнтаў…

-Ну і дзе гэтыя скептыкі?

…(смяецца) якія гатовыя нават плаціць за тое, каб пашырыць магчымасці для сваёй кар’еры. Мы павінны ствараць студэнтам дадатковыя ўмовы для таго, каб яны былі больш запатрабаванымі на рынку працы. Ва ўмовах дынамікі рынку працы, змяненняў у сферы прафесійнай дзейнасці важна, каб кожны студэнт падчас навучання ў ВНУ ўжо меў магчымасць для атрымання дадатковай кваліфікацыі. Скажам, юрыспрудэнцыя і бізнес-права, юрыспрудэнцыя і выкладанне, журналістыка і медыяадукацыя і інш. Сёння існуе індэкс эластычнасці спецыяльнасці. Гэты індэкс паказвае, колькі спецыялістаў, падрыхтаваных для канкрэтнай галіны, пераходзяць працаваць у іншыя сферы. Напрыклад, у Еўропе шмат эканамістаў, юрыстаў сыходзяць у выкладанне. Гэтыя спецыяльнасці маюць высокі ўзровень эластычнасці.

-А вашыя спецыялісты, якіх вы выпускаеце, таксама «эластычныя» і могуць працаваць у іншых сферах?

-Як паказвае практыка, спецыялісты з педагагічнай кваліфікацыяй могуць працаваць у многіх сферах. Індэкс эластычнасці педагагічных спецыяльнасцяў у нашай краіне і іншых еўрапейскіх краінах высокі і мае нават негатыўны аспект: назіраецца адток педагагічных кадраў, асабліва ва ўстановах дашкольнай і агульнай сярэдняй адукацыі.

 

-Што такое спецыяліст у галіне педагогікі сёння?

-Гэта метадыст, педагог, выхавальнік, настаўнік (выкладчык) – гэта спецыяліст, які можа эфектыўна арганізаваць працэс навучання і выхавання з выкарыстаннем сучасных тэхналогій, у тым ліку ва ўмовах інфармацыйна-адукацыйнага асяроддзя і інклюзіўнай адукацыі; ажыццяўляць педагагічна мэтазгодныя і прадуктыўныя зносіны з усімі ўдзельнікамі адукацыйнага працэсу; распрацоўваць (абнаўляць) вучэбна-метадычнае забеспячэнне; праводзіць навуковыя даследаванні ў галіне педагогікі і адукацыі; асвойваць і ўкараняць педагагічныя інавацыі і ствараць аўтарскія методыкі (тэхналогіі).

-Якія рэсурсы сёння неабходныя кафедры?

-Хацелася б, каб у большай ступені выяўлялася цікавасць да педагогікі і педагагічнай падрыхтоўкі студэнтаў на нашых факультэтах. Важна, каб павялічвалася колькасць студэнтаў, якія навучаюцца на навукова-педагагічных аддзяленнях, каб мацнелі факультэцкія кафедры выкладання асобных дысцыплін, развіваліся навукова-метадычныя школы. У апошні час у сувязі з рознымі праблемамі ў школе, падзеннем прэстыжу настаўніка (хоць сёння ў краіне шмат робіцца для яго павышэння), на некаторых факультэтах скарачаецца прыём абітурыентаў у навукова-педагагічныя групы. На жаль, не ажыццяўляецца набор у такую ​​групу, напрыклад, на фізічным факультэце. Гэты факультэт мае моцную кафедру методыкі выкладання, некаторыя выкладчыкі працуюць у Ліцэі БДУ. Ва ўніверсітэце працуюць вядомыя фізікі, якімі зроблены сусветныя навуковыя адкрыцці. Гэты факультэт – храм навукі, у якім творчая атмасфера, даследчы дух ужо могуць матываваць многіх на вучобу і распаўсюджванне ведаў. Даўно вядомая ўстойлівая ўзаемасувязь паміж педагагічнай дзейнасцю і навуковымі даследаваннямі, адукацыяй і навукай у ВНУ. Школы «юных», развітыя навуковыя і метадычныя школы ВНУ, педагагічныя інавацыі – усё гэта спрыяе ўключэнню матываваных абітурыентаў і студэнтаў, якія папаўняюць навуковыя лабараторыі і кафедры, каб зрабіць новыя сусветныя адкрыцці і падрыхтаваць годную змену…

-Якой Вы бачыце будучыню сваёй кафедры? Якія шляхі развіцця?

-Па-першае, – гэта ўдасканаленне ўжо дзейных і распрацоўка новых навучальных праграм, адкрыццё новых спецыяльнасцяў у магістратуры па педагогіцы. Па-другое, – гэта павышэнне якасці і пашырэнне навуковых даследаванняў у галіне педагогікі і адукацыі. Па-трэцяе, гэта распрацоўка і ўкараненне адукацыйных праграм па перападрыхтоўцы і павышэнні кваліфікацыі ў галіне педагогікі (у тым ліку і для студэнтаў, якія будуць атрымліваць дадаткова педагагічную кваліфікацыю). Па-чацвёртае, у сувязі з далучэннем да Балонскага працэсу ў нас пашырыліся магчымасці для правядзення навукова-педагагічных даследаванняў, рэалізацыі навуковых праектаў у галіне адукацыі сумесна з замежнымі ВНУ-партнёрамі.

-І заключнае пытанне. Што б Вы параілі студэнтам, магістрантам, аспірантам, якія або ўжо выбралі або толькі збіраюцца выбраць Вашу кафедру для абароны сваіх прац?

-Проста скажу: педагогіка – гэта вельмі цікавая навука. Гэта адна з самых запатрабаваных гуманна-арыентаваных галін, якая служыць чалавеку і спрыяе самарэалізацыі не толькі ў пэўнай прафесіі, але і ў асабістым жыцці – дапамагае быць больш эмацыйна ўстойлівым, эфектыўным, паспяховым і стабільна шчаслівым чалавекам. Знайсці нас вельмі проста: мы ў галоўным корпусе БДУ, 207 аўдыторыя. Старонка кафедры на сайце БДУ – http://bsu.by/ru/main.aspx?guid=5081

Гутарыў Сяргей МАЕЎСКІ