Студэнты юрфака БДУ могуць пачаць свой прафесійны шлях яшчэ са студэнцкай лавы. Для гэтага ўжо 16 гадоў на факультэце працуе навучальная лабараторыя “Юрыдычная клініка”. Усё пачалося 1 снежня 2000 года, калі з’явіўся сумесны з ПРААН праект, у рамках якога кансультавалі ўцекачоў, гэта дзейнасць хутка сябе зарэкамендавала, і ўжо ў 2003 году ў адпаведнасці з загадам рэктара юрыдычная клініка стала структурным падраздзяленнем юрфака. Сёння будучыя юрысты атрымліваюць тут досвед і дапамагаюць людзям абараніць свае правы.
У юрыдычнай клініцы ўсё па-сапраўднаму: справы, людзі са сваімі праблемамі і юрысты, проста пакуль без досведу. Студэнты пачынаюць кансультаваць на трэцім курсе: да гэтага часу яны праходзяць неабходную колькасць прававых дысцыплін. А перад тым, як пачаць дзейнасць у клініцы, праходзяць курс спецыяльнага навучання: восем трэнінгаў, на якіх атрымліваюць базавыя веды і навыкі зносін з кліентамі, вучацца тэхніцы юрыдычнага ліста і паводзінам у складаных сітуацыях, бо недавер да студэнта-кансультанта – гэта першае, з чым прыйдзецца сутыкнуцца на пачатку працы:
— На першай кансультацыі кліентка не ўспрымала мяне сур’ёзна, гэта значыць яна нават не адразу зразумела, што я буду кансультаваць. Было складана паставіць сябе ў размове як чалавека, які дасць прававую ацэнку і рэальна зможа дапамагчы, – дзеліцца студэнтка трэцяга курса Дар’я Ярмак. – Аднак меркаванне кліенткі памянялася, калі я падрыхтавала кансультацыю і ўсё дэталёва ёй распавяла. Інфармацыя, якую мы падалі па пытанні, ёй дапамагла, і яна зразумела, што правільна зрабіла, прыйшоўшы да нас.
За 2016 год у навучальнай лабараторыі “Юрыдычная клініка” БДУ разгледзелі 246 спраў: 63 вусныя кансультацыі, 179 лістоў з выпраўленчых устаноў, 4 лісты ад грамадзян. Для юрыдычнай клінікі такая лічба – высокі паказчык: тут упор робяць не на колькасць, а на якасць, працуючы, як правіла, з адным кліентам у дзень.
Дапамагчы абараніць свае правы ў юрклініцы дапамагаюць тым, хто больш за ўсё ў гэтым мае патрэбу: шматдзетным сем’ям, малазабяспечаным грамадзянам, пенсіянерам, людзям з абмежаванымі магчымасцямі, навучэнскай моладзі. Для таго, каб атрымаць кансультацыю, дастаткова запісацца на прыём і быць гатовым пачакаць:
Юлія Саўкіна, загадчык навучальнай лабараторыі “Юрыдычная клініка” юрфака БДУ
— Калі вы прыходзіце да адваката, то хутчэй за ўсё адразу атрымаеце кансультацыю. Юрыдычная клініка – гэта студэнцкая адвакатура, з той толькі розніцай, што тут атрыманне адказу на пытанне, з прычыны таго, што студэнты не кампетэнтныя даць яго адразу, троху расцягнута ў часе, – тлумачыць Юлія Саўкіна, загадчык навучальнай лабараторыі “Юрыдычная клініка” юрфака БДУ. – Калі падыходзіць чарга запісу кліента, студэнт-кансультант звязваецца з ім і дамаўляецца пра дату, час і месца сустрэчы. Чалавек прыходзіць, распавядае сваю сітуацыю, прыносіць дакументы па справе, калі яны ёсць, і справа застаецца ў нас ад тыдня да двух на працу. Тым часам студэнт разам з куратарам рыхтуе вусную і пісьмовую кансультацыю. Гэта важна, таму што кліент паслухаў, прыйшоў дахаты і штосьці забыўся, а пісьмовую кансультацыю можна адкрыць і ўсё ўспомніць. Мы таксама можам скласці нейкія працэсуальныя дакументы, напрыклад, скаргі, пазоўныя заявы. Калі кансультацыя гатовая, яе правярае і сцвярджае куратар, пасля яна прыходзіць мне. Я як кіраўнік лабараторыі яшчэ раз правяраю пісьмовую кансультацыю, стаўлю свой подпіс. Толькі пасля такой падвойнай праверкі студэнт мае права выйсці да кліента і правесці працэдуру кансультавання.
Пытанні, з якімі звяртаюцца ў юрыдычную клініку, самыя разнастайныя: студэнты практыкуюцца ў кансультаванні па жыллёвым, грамадзянскім, сямейным і працоўным праве. Тут не проста разглядаюць справы, а вырашаюць рэальныя праблемы:
— У мяне ў памяці ўсплывае справа, калі да нас прыйшла жанчына і кажа: “У нас на працы адбываецца скарачэнні штату, але наймальнік мне прапануе звольніцца па ўласным жаданні”. І яшчэ пытанне было ў тым, што яна жыла ў інтэрнаце, а наймальнік вельмі на яе ціснуў. Мы яе пракансультавалі, растлумачылі, што калі яна звольніцца па ўласным жаданні, то, па-першае, ёй не будзе такіх выплат, як пры скарачэнні штату, а па-другое, наймальнік можа яе адразу ж высяліць з інтэрната, а жыць ёй больш не было дзе. У выніку наймальнік звольніў кліентку па скарачэнні штату, але пры тым спрабаваў схітраваць і выселіць яе з інтэрната. Яна яшчэ раз прыйшла да нас на кансультацыю, на якой мы растлумачылі, што ён на гэта не мае права. Зараз яна шчасна жыве ў інтэрнаце, заходзіла да нас і вельмі дзякавала, – распавядае Юлія Саўкіна пра паспяхова вырашаную справу.
Вусныя кансультацыі – асноўная дзейнасць клінікі, аднак праца вядзецца яшчэ ў двух кірунках: адказы на лісты і StreetLaw. Большасць лістоў студэнты-кансультанты атрымліваюць ад асобаў, якія адбываюць пакаранні ў выпраўленчых установах, якія, як правіла, просяць дапамагчы абскардзіць вынесены прысуд:
— Памятаю пісаў зняволены, які не ведаў, як падаць наглядную скаргу, – распавядае Юлія Саўкіна. – Мы ў адказе распісалі ўвесь парадак падачы і нават узор нагляднай скаргі прыклалі. Праз паўгода прыйшоў ліст, што яго справу адправілі на паўторны разгляд, там адбылася перакваліфікацыя, і тэрмін адбывання пакарання паменшылі.
У рамках кірунку StreetLaw студэнты-клініцысты займаюцца прававой асветай моладзі – праводзяць заняткі для школьнікаў і студэнтаў:
— У рамках БДУ мы ўдзельнічаем у такім мерапрыемстве, як “Дні права”, калі нашы студэнты прыходзяць на іншыя факультэты і праводзяць трэнінгі па актуальных пытаннях, з якімі кожны ў жыцці сутыкаецца, напрыклад, абарона правоў спажыўца. Сярод студэнтаў заўсёды вельмі папулярныя пытанні працаўладкавання і размеркавання, а школы хочуць, каб мы праводзілі заняткі пра адміністрацыйную і крымінальную адказнасць непаўналетніх.
Праводзіць заняткі і трэнінгі на прававую тэматыку студэнты могуць з другога курса. Наогул, удзел у кірунку StreetLaw – ідэальны старт у клінічнай адукацыі, таму што, тлумачачы прававыя нормы іншым, студэнт-клініцыст лепш пачынае разбірацца ў іх саміх. А ўжо калі будучы юрыст зможа даходліва растлумачыць закон дванаццацігадоваму падлетку, то паспяхова зробіць гэта ў далейшым на вуснай кансультацыі, калі са сваёй праблемай прыйдзе дарослы чалавек.
Студэнты-кансультанты працуюць пад кіраўніцтвам куратараў. У навучальнай лабараторыі “Юрыдычная клініка” БДУ працуюць два штатныя супрацоўнікі і яшчэ восем пазаштатных – не толькі выкладчыкі факультэта, але і юрысты-практыкі, якія могуць даць параду з практычнага пункта гледжання.
Праца ў юрыдычнай клініцы дае студэнтам рэальны досвед працы, які проста немагчыма атрымаць у сценах аўдыторыі:
— Да прыходу ў клініку ўсе мы вырашалі задачы на семінарскіх занятках, і многім здаецца, што тут будзе прыкладна тое самае. Напрыклад, атрымалі ліст ад асуджанага, і чалавек піша адказ, як вырашае задачу. Насамрэч усё не так, бо задачу ты вырашаеш для сябе, можаш яе не распісваць, а тут у кансультацыі ці адказе на ліст трэба выказаць усё коратка, але ў той жа час ёміста, – распавядае студэнт трэцяга курса Дзяніс Бортнікаў. – Яшчэ складанасць у тым, каб усталяваць псіхалагічны кантакт з кліентам, разгаварыць яго, каб ён не забыўся згадаць важныя дэталі, выказаў усе акалічнасці сваёй справы. Юрыдычная клініка дае досвед зносін з людзьмі, да таго ж у працы тут пачынае фарміравацца ўласны юрыдычны стыль.
Аднак да працы з людзьмі і іх праблемамі гатовыя не ўсё. Загадчык навучальнай лабараторыі адзначае, што працаваць у клініку студэнтаў прыходзіць шмат, але з-за складанасцяў – а часам куратар можа напісаць на адну кансультацыю і 50 заўваг – частка адсейваецца. Цяпер у клініцы працуе каля 25 студэнтаў 3-5 курсаў – тыя, хто зацікаўлены стаць прафесіяналам і сапраўды хоча працаваць юрыстам:
— Цяпер вельмі шмат наймальнікаў ужо ведае пра тое, што выпускнікі клінікі – гэта людзі, якія ўмеюць пісаць, думаць, размаўляць з людзьмі, таму да нас звяртаюцца і кажуць, што хочуць на працу менавіта выпускніка клінікі, які прыйдзе ўжо падрыхтаваным, – адзначае Юлія Саўкіна. – Адна наша выпускніца распавядала, што калі прыйшла працаваць у адвакатуру, то адвакат, у якога яна стажыравалася, адразу сказаў ёй ісці кансультаваць чалавека. Яна стаяла і думала, а як гэта рабіць, потым успомніла, як працавала ў клініцы, пайшла і зрабіла тое самае.
Дарэчы, усяго ў нашай краіне 12 падобных клінік, усе яны працуюць на базе юрыдычных факультэтаў. Юрыдычная клініка БДУ сярод іх – вядучая, мае самы вялікі штат куратараў і выступае ў якасці цэнтра клінічнай адукацыі ў Беларусі. У снежні мінулага года на яе базе ўпершыню ў Беларусі прайшла летняя школа для клініцыстаў і летняя школа для куратараў па медыяцыі:
— Такія школы праводзяцца ва ўсіх краінах, і мы як прадстаўнікі клінічнай супольнасці даўно казалі пра тое, што нам таксама трэба іх праводзіць, што яны будуць падцягваць рэгіянальныя клінікі. Інфармацыйна-асветніцкая ўстанова “Новая Еўразія” праводзіла конкурс грантаў на падтрымку юрыдычных клінік, наш факультэт падрыхтаваў заяўку, і мы выйгралі, – распавядае Юлія Саўкіна. – У снежні паспяхова прайшла першая школа для студэнтаў-клініцыстаў, на якую мы запрасілі прадстаўнікоў усіх юрыдычных клінік Беларусі: першапачаткова планавалася 22 чалавекі, а ў выніку праводзілі на 26, таму што быў вялікі ажыятаж. Гэта была школа па паглыбленні практычных навыкаў, якія студэнты атрымліваюць у клініцы, яна праводзілася сіламі як выкладчыкаў-куратараў БДУ, так і ў супрацоўніцтве з куратарамі іншых вядучых юрклінік: БДЭУ і Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь. А для куратараў правялі школу па медыяцыі сумесна з Беларускім рэспубліканскім саюзам юрыстаў. Медыяцыя – гэта магчымасць прапанаваць кліенту не даводзіць справу да суда. Часам людзі прыходзяць і наогул не бачаць іншага вырашэння праблемы, а ў медыяцыі, на мой погляд, шматлікія пытанні вырашаюцца, таму наша задача каб куратары добра пра гэта ведалі і маглі прапанаваць кліентам. Наогул, правядзенне такіх школ – унікальны досвед для Беларусі, вельмі б хацелася, каб праект стаў штогадовым.
Валерыя БАНДАРЧЫК
