Сон – важная функцыя, стан, якое мае велізарнае агульнабіялагічнае значэнне. Траціну свайго жыцця чалавек праводзіць у сне і без сну не можа абыходзіцца. У сне ў чалавека змяншаюцца актыўнасць абменных працэсаў і цягліцавы тонус, актыўней ідуць працэсы анабалізму, тармозяцца нервовыя структуры. Усё гэта спрыяе аднаўленню сіл пасля дзённых разумовых і фізічных прац.
Але, як адзначаў І. П. Паўлаў, сон – гэта не проста адпачынак, а актыўны стан арганізма, якому ўласцівая адмысловая форма дзейнасці мозгу. У прыватнасці, падчас сну адбываецца аналіз і перапрацоўка інфармацыі, назапашанай чалавекам за папярэдні час. Калі такое сартаванне прайшло паспяхова, то мозг вызваляецца ад празмернай інфармацыі, назапашанай напярэдадні, і зноў гатовы да працы. Дзякуючы гэтаму ў чалавека нармалізуецца нервова-псіхічны стан, аднаўляецца працаздольнасць.
Сон забяспечвае працэсы праграмавання ў мозгу і выконвае цэлы шэраг іншых функцый. Сон – складаная ў структурным дачыненні з’ява. Ён складаецца, прынамсі, з дзвюх вялікіх стадый, якія заканамерна і цыклічна змяняюць адна адну: сон павольны працягласцю 60–90 хвілін, ён у сваю чаргу складаецца з некалькіх фаз; і сон хуткі (парадаксальны) – 10–20 хвілін. За хуткі сон адказваюць глыбейшыя структуры мозгу, і ў маленькіх дзяцей ён дамінуе. З узростам павялічваецца доля павольнага сну, звязанага з маладзейшымі эвалюцыйнымі структурамі мозгу; ён больш складана арганізаваны. Доўгі час лічылася, што пазбаўленне чалавека хуткага сну цяжэйшае для яго здароўя, чым павольнага. Але гэта не так: асноўнае значэнне мае звычайная структура сну, г. зн. вызначаныя суадносіны павольнай і хуткай фаз. 
Калі гэтыя суадносіны парушаюцца (што адбываецца, напрыклад, пры прыёме снатворных прэпаратаў), то сон, нават працяглы, не прыносіць пачуцця жаданага адпачынку. Калі сон скарачаецца і ў чалавеку не атрымліваецца выспацца, то падае працаздольнасць і ўзнікаюць некаторыя неўратычныя парушэнні; калі ж недасыпанне рэгулярнае, гэтыя змены паступова назапашваюцца, і з прычыны паглыблення неўратычнага стану могуць пачацца цяжкія функцыянальныя захворванні. Характэрнай асаблівасцю хуткага сну з’яўляюцца сны. Хоць цяпер вядома, што і хуткі, і павольны сон могуць суправаджацца снамі, але яркія, эмацыйна афарбаваныя, часам з фантастычнымі ці дэтэктыўнымі сюжэтамі, сны часцей за ўсё з хуткага сну, калі мозг працуе вельмі напружана, нагадваючы сваёй актыўнасцю перыяд няспання. Сны характэрныя для ўсіх, аднак не ўсе людзі і не кожны з іх запамінаюць.
Выбітны псіхааналітык 3ігмунд Фрэйд разглядаў сны як адмысловую і вельмі важную мова свядомасці людзей, як прарыў у свядомасць несвядомага, нярэдка ў сімвалічнай, завуаляванай форме. Менавіта гэта асаблівасць дазваляе часам у сне вырашаць нейкія складаныя задачы, здзяйсняць прарыў у новую галіну ведаў і нават спараджаць геніяльныя ідэі. Фрэйд лічыў, што ў сне часта знаходзіць сваё адлюстраванне барацьба псіхабіялагічнага “Я” чалавека з рознымі сацыяльнымі абмежаваннямі, якім ён змушаны падпарадкоўвацца ў стане, калі не спіць, з-за чаго яго псіхіка знаходзіцца ў стане пастаяннага напружання. Дзякуючы ж снам, калі бар’еры абмежаванняў здымаюцца, памяншаецца нервова-псіхічнае напружанне. 
Пэўная працягласць сну асабліва індывідуальная і залежыць ад характару папярэдняй дзейнасці, агульнага стану чалавека, узросту, пары года, асаблівасцяў ВНД чалавека і іншых фактараў. У прыватнасці, пасля напружанай разумовай ці фізічнай працы патрабуецца больш працяглы сон. Як паказвае практыка, галоўнай умовай паўнавартаснасці сну з’яўляецца яго бесперапыннасць – яна і стварае ў мозгу аптымальныя ўмовы для перапрацоўкі інфармацыі, назапашанай за папярэдні дзень. Менавіта дзякуючы гэтаму ў сне вызваляюцца рэзервы памяці, сціраецца непатрэбная інфармацыя і ліквідуюцца непатрэбныя рэакцыі, якія сфарміраваліся падчас няспання.
Дабратворна адбіваецца на арганізацыі і структуры сну звычка класціся і ўставаць у адны і тыя ж гадзіны. Дзякуючы гэтаму фарміруецца стэрэатып, які аўтаматычна ўключаецца ў зададзены час, і засынанне адбываецца хутка і без цяжкасцяў. Адмысловае значэнне гэта мае для працаўнікоў разумовай працы, якія, як гэта часта бывае, з прычыны розных чыннікаў адкладаюць разумовую працу на пазнейшы час, але падобны рэжым можа замацавацца і паступова прывесці да парушэнняў сну, а затым – і да паталогіі. Неабходна ўлічваць і біярытмалагічныя асаблівасці чалавека. Так, тыповы “жаўрук” кладзецца спаць у сярэднім на 1,5, а ўстае на 2 гадзіны раней “начной савы”. Пры парушэннях сну мэтазгодна зрабіць вячэрнія гадзіны часам для адпачынку і расслаблення, бо значныя фізічныя і разумовыя дзённыя нагрузкі пазней пагаршаюць сон. У гэтых жа мэтах у вячэрні час варта пазбягаць адрознай высокай эмацыйнасцю дзейнасці (канфлікты, прагляд эмацыйных тэлеперадач і г. д.), цяжкай і багатай ежы, напояў, якія змяшчаюць кафеін (кава, чай, кока-кола) – увогуле, усяго таго, што, узбуджаючы нервовую сістэму, парушае сон. 
Сну павінна папярэднічаць спакойнае становішча. Насычаны цікавы працоўны дзень, разумнае спалучэнне разумовай і фізічнай нагрузкі, актыўны і разнастайны адпачынак, заняткі фізкультурай – добрыя перадумовы звычайнага сну. Карысны і вячэрні шпацыр. Калі чалавек дрэнна спіць уначы, не трэба спаць днём, але некаторым людзям дапамагае кароткі (да паўгадзіны) дзённы сон у перапынках паміж напружанай разумовай дзейнасцю, што дапамагае ім зняць залішняе напружанне і павялічыць прадукцыйнасць працы. Спаць найлепш у цёплым, сухім, ціхім, прыцемненым пакоі, на не занадта мяккім, пругкім матрацы. Перад сном нядрэнна прарабіць простыя заспакаяльныя працэдуры, напрыклад, прыняць цёплы душ, прачытаць прыемную кнігу.
Камфортнага сну і прыемных сноў!
Іна Валер’еўна ЦЕЛЕШ, урач-псіхатэрапеўт установы аховы здароўя “Гарадскі клінічны псіхіятрычны дыспансер”
