“Жыць з нізкай самаацэнкай – нібы ехаць у аўтамабілі з уключаным ручным тормазам”
Бывае, што, гледзячы ў люстэрка, мы думаем пра сябе, што не надта прыгожыя, не надта ўдачлівыя, зусім не разумныя і не шчаслівыя. Часцей за ўсё гэта далёка ад праўды, але нішто так не дзейнічае на наша самаадчуванне, як самаўнушэнне.
Гэта ўплывае не толькі на настрой, але і на нашы ўчынкі і адносіны з людзьмі. У выніку нізкая самаацэнка здольная добра-такі падпсаваць жыццё. Для кагосьці нізкая самаацэнка падобная да млявапраяўнай ліхаманкі, якая няспынна выбівае глебу з-пад ног. Для іншых яна нібы праклён, які пазбаўляе радасці і падзякі за тое, што дае жыццё.
Самаацэнка – каштоўнасць, якую чалавек прыпісвае самому сабе ці нейкім сваім асобным якасцям. Важнасць яе цяжка пераацаніць. Звычайная і высокая самаацэнка дазваляе дамагчыся ў жыцці значна большага, чым пры прыніжанай самаацэнцы.
Адкуль жа бярэцца нізкая самаацэнка? Усё вельмі проста…”Ізноў выпусціў, няўклюда!”, “Паглядзі, да каго ты падобны, неахайнік!”, “Простых рэчаў не разумееш, бесталкоўшчына!”, – знаёмы рэфрэн пэўнага стылю бацькоўскага выхавання, ці не праўда? Што ж, сапраўды, усе мы родам з дзяцінства. Але бываюць сітуацыі, калі нават у дарослага, даволі шчаснага чалавека самаацэнка раптоўна можа апусціцца амаль на нулявы ўзровень. Часам для гэтага бывае дастаткова весткі пра здраду блізкага чалавека ці пра раптоўнае скарачэнне на працы.
Але не толькі і не столькі вонкавыя акалічнасці граюць сваю ролю ў падзенні самаацэнкі – у гэтым можа быць вінаваты нават тып тэмпераменту. Калі ў сангвінікаў і флегматыкаў самаацэнка, як правіла, стабільная, то ў халерыкаў яна скача, як стрэлка барометра; меланхолікі ж часцей за ўсё пакутуюць ад прыніжанай самаацэнкі.
Псіхалогія няўмольная: пакуль у чалавека праблемы з самаацэнкай, не бачыць яму гарманічных адносін ні ў сям’і, ні з каханым! Поле, прызначанае для кахання, застанецца полем бітвы. Што ж, значыць трэба гэту самую самаацэнку паднімаць.
Давайце пачнём з таго, што паспрабуем вызначыць, для чаго, уласна, нам трэба ўвесь час штосьці ацэньваць – навакольных, сітуацыі? А галоўнае – ацэньваць сябе?
Калі ў вашым асяроддзі ёсць сапраўды самадастатковы чалавек, прыгледзьцеся да яго: ці існуюць у яго лексіконе слова-ацэнкі? Скажу па сакрэце: калі ёсць, ён не самадастатковы. Высокая самаацэнка прыводзіць да… поўнай адсутнасці самога запатрабавання ацэньваць і сябе самога, і наогул – што б там ні было, вось у чым сакрэт!
Падумайце: што ў свеце зменіцца ў залежнасці ад таго, як я гэта ацэньваю? Хіба сітуацыя зменіцца толькі таму, што я лічу яе несправядлівай? Зразумела, не. У маіх сілах іншае: разабрацца, чаму яна можа мяне навучыць, што я павінен зрабіць, каб мне стала камфортна, і гэтак далей. Сапраўды: як бы я ні ацэньваў чалавека, ён ад гэтага лепшым не стане. Бо змяняемся мы зусім па іншых прычынах: таму што развіваемся, таму што нам самім неабходныя гэтыя змены. А нечая негатыўная ацэнка нас толькі засмучае, злуе, выводзіць з раўнавагі, прымушае або камплексаваць, або рваць адносіны. Дык што мы робім, ацэньваючы блізкіх? Тое самае.
Ну, а зараз пра галоўнае – пра самаацэнку. Я сябе ацэньваю – і высвятляецца, што я сабой незадаволены. Выдатна – аўтаматычна менавіта гэты сігнал я пасылаю ў прастору і магу з упэўненасцю чакаць зваротнага імпульсу: хтосьці выкажа мне незадаволенасць, хтосьці мяне зняважыць, пакрыўдзіць і гэтак далей. Што ў сваю чаргу яшчэ больш зменшыць маю самаацэнку. Віншую: круг замкнуўся.
Добра, паспрабуем зайсці з іншага боку. У мяне самаацэнка – да нябёсаў, я сабой любуюся. Ужо такі добры, такі добры! Лепш за ўсіх! Што за імпульсы зыходзяць ад мяне ў гэтым выпадку? Напэўна, вы здагадваецеся: самаўзвелічэнне, а такім чынам, знявага іншых. Ці трэба распавядаць, што я атрымаю ў адказ?
Павялічваем самаацэнку
- Паважаныя бацькі! Памятайце: калі без канца паўтараць свайму дзіцяці, што яно нічога не ведае, не ўмее і нічога вось ніколі ў яго не атрымліваецца, то цалкам магчыма, што аднойчы яно і сапраўды ў гэта паверыць, а тады – праблемы з самаацэнкай яму гарантаваныя. Што б ні адбылося, Свет парадаў рэкамендуе крытыкаваць саму правіну, а не яго вінаватага: дзіця заўсёды павінна ведаць, што вы яго любіце такім, якім яно ёсць.
- Забудзьцеся пра тое, як моцна вы хочаце павялічыць сваю самаацэнку. Занадта моцнае жаданне часцяком становіцца перашкодай на шляху да ажыццяўлення. Проста жывіце – і верце, што вы даможацеся ўсяго, што захочаце.
- Калі вырашылі зрабіць штосьці, не адкладайце справу ў доўгую скрыню. Чым даўжэй збіраецеся пачаць, тым больш непераадольнымі здаюцца магчымыя цяжкасці.
- Кожны дзень даведвайцеся што-небудзь новае, рабіце тое, што ніколі раней не рабілі. Гэтым вы пашыраеце не толькі далягляд, але і зону душэўнага камфорту.
- Калі штосьці вам незразумела – не бойцеся задаць пытанне суразмоўцу. Гэта якраз часта адлюстроўваецца на вашай самаацэнцы, негатыўна ці пазітыўна, вырашаць вам. Найлепш аднойчы здацца дурнем, чым ашуквацца штораз.
- Запішыцеся ў трэнажорную залу ці хоць бы завядзіце звычку рабіць ранішнюю гімнастыку. Моцнае, трэніраванае, вольнае ў сваіх рухах цела дзівосным чынам уплывае на дух, які жыве ў гэтым целе.
І яшчэ, зайдзіце ў цырульню. Абновіце гардэроб. Зрабіце ў доме генеральную ўборку. Такія, здавалася б, дробязі таксама значаць вельмі шмат для павышэння самаацэнкі.
- Вечная незадаволенасць усім любога ператворыць у маркотнага буркуна. Больш аптымізму! Вечная незадаволенасць сабой падобная да мазахізму, і ніяк не спрыяе павышэнню самаацэнкі. Паменш лайце і часцей хваліце сябе! Калекцыянуйце свае поспехі, нават самыя малаважныя, можна нават запісваць іх у спецыяльны нататнік.
- Усміхайцеся! Усміхайцеся шчыра! Расслабляльнае і заспакаяльнае дзеянне (шчырай, а не нацягнутай, дзяжурнай) усмешкі настолькі дабратворнае, што дзіўна, як рэдка людзі карыстаюцца гэтым бальзамам душы.
- Перастаньце параўноўваць сябе з іншымі, гэта рэдка калі дапамагае павышэнню самаацэнкі. Параўноўвайце толькі сябе-сённяшняга з сабой-учорашнім.
- Ніколі не апраўдвайцеся. Чалавек, які блытана бубніць апраўданні, выклікае жаласнае ўражанне. Калі паўстала такая патрэба, спакойным і ўпэўненым голасам растлумачыце свой учынак.
- Страх – самы галоўны разбуральнік упэўненасці. А як не баяцца? Знайсці страхоўку, запасны варыянт, трымаць у галаве абыходны шлях, зменшыць важнасць задачы, загадзя змірыцца з няўдачай і дзейнічаць! Забудзьцеся пра страх. Уявіце сабе, што адбылося менавіта тое, чаго вы так баяліся. Загадзя прадумайце варыянты, як вы будзеце дзейнічаць. Памятайце, што ў фарміраванні самаацэнкі карысны любы, нават адмоўны досвед.
- Дазвольце сабе быць недасканалым. Хай вы штосьці робіце горш за іншых, ніхто не мае права чакаць, каб вы заўсёды былі бездакорныя ва ўсіх адносінах.
- Прыміце ўдзел у дабрачыннай акцыі – ці хоць бы дапамажыце данесці торбу пажылой суседцы. Дапамога блізкім – для самаацэнкі адзін з найлепшых вітамінаў росту. Нішто так не дапамагае пераканацца ў тым, што вы не такі ўжо дрэнны, як чыясьці падзяка. Не саромейцеся дапамагаць людзям і імкніцеся не здзяйсняць учынкаў, якія прынясуць іншым людзям боль. Вы ўбачыце аддачу ад сваіх дзеянняў. Часам вельмі проста дапамагчы блізкаму і нават зусім незнаёмаму чалавеку, але мы чамусьці праходзім міма. Калі вы зразумееце, што даяце карысць людзям, вы не зможаце лічыць сябе безнадзейным няўдачнікам.
- Плануйце свае справы. Не пачынайце дня без плана дня, тыдзень без плана тыдня і г. д. План на наступны дзень найлепш пісаць увечар і карэктаваць раніцай.
- Калі вы вырашылі зрабіць штосьці, пачынайце як мага хутчэй, не думаючы пра цяжкасці. Чым даўжэй вы збіраецеся пачаць, тым складанейшай здаецца справа.
- Паверце ў сябе. Проста так, без усякіх умоў. Проста паверце, што вы можаце ўсё. Бо любую складаную праблему можна разбіць на паслядоўнасць нескладаных дзеянняў і проста выканаць гэтыя дзеянні. Галоўнае – ведаць, куды ісці, і ісці, нягледзячы ні на што!
- Любую, нават самую нецікавую, справу не рабіце механічна. Спачатку паспрабуйце зрабіць яе цікавай. Справа будзе выканана хутчэй і лепш. (Дзякуй Дэйлу Карнегі, гэта парада дапамагала мне не раз!).
- Размаўляйце з прыемнымі людзьмі. Вядома, немагчыма выключыць моманты, калі нам даводзіцца мець зносіны з людзьмі, якія нам зусім не падабаюцца. Але ў нашых сілах не дапускаць іх да блізкіх зносін. Стварыце сабе такое кола сяброў і знаёмых, зносіны з якімі для вас не праблемныя. Сяброўства і шчырая прыхільнасць да вас – найлепшыя лекі ад нізкай самаацэнкі. Тыя, хто прымаюць вас такімі, якія вы ёсць, дапамогуць вам пераадолець сумневы з нагоды ўласнай знешнасці, розуму ці душэўных якасцяў. Калі вас хтосьці любіць, значыць, вы не можаце быць такім аўтсайдарам, якім здаяцеся сабе.
- Завядзіце сабаку – як бы ні павярнула фартуна, для яе вы заўсёды будзеце Самым Каханым Гаспадаром.
- І галоўнае – дзейнічаць!!! Дзейнічаць рашуча, не азіраючыся назад. Калі масты спалены, адыходзіць няма куды. Прыйдзецца ісці наперад! Нават калі вельмі страшна… Стаўце рэальныя мэты, рабіце рэальныя крокі да іх дасягнення, і вы атрымаеце цалкам адчувальны вынік.
Дзіўна, чаму многія з нас думаюць пра сябе значна горш, чым мы ёсць насамрэч. Бо дрэнных людзей значна менш, чым мы думаем, і ў кожным з нас ёсць штосьці выдатнае. Для таго, каб быць прыгожым, каханым, паспяховым чалавекам, зусім не абавязкова валодаць мадэльнымі дадзенымі, незлічоным багаццем ці энцыклапедычнымі ведамі ў галіне атамнай фізікі.
Дастаткова верыць у сябе, прыкладаць высілкі да таго, каб дасягаць поспехаў, і любіць тых, хто вас атачае. Тады праблема нізкай самаацэнкі наўрад ці калі-небудзь закране вас сур’езна.
Вашай крыніцай натхнення можа стаць паэтка Мая Анжэлу. Опра Уінфры спытала Маю ў інтэрв’ю, чаму, нягледзячы на ўсе цяжкасці, якія ёй выпалі, яна ніколі не ўсумнілася ў сабе. Мая адказала, што з тых часоў, як яна ўсвядоміла, што Бог любіць яе, сумневаў у яе больш не заставалася. Бо калі яе любіць Бог, то як яна можа ўсумніцца ў сабе? Калі і вы хочаце навучыцца дзякаваць за падзеі ў сваім жыцці, вам варта паверыць у тое, што вы прыйшлі на Зямлю з вызначанай, толькі на вас аднаго ўскладзенай місіяй.
Вы – адзіны, абсалютна непаўторны чалавек з талентамі і здольнасцямі, у якіх свет вельмі мае патрэбу.
З ростам вашай веры ва ўласную непаўторнасць і прыгажосць пачне расці ваша падзяка за падараваныя здольнасці, і вам будзе лягчэй звярнуць іх на карысць іншых.
Таццяна Аляксандраўна УШАКЕВІЧ, псіхолаг, загадчык псіхалагічнай лабараторыі ўстановы аховы здароўя “Гарадскі клінічны псіхіятрычны дыспансер”
Кантактны тэлефон: 8 017 299 03 66
