Максім ВАСЬКОЎСКІ скончыў факультэт прыкладной матэматыкі і інфарматыкі БДУ з адзнакай у 2008-м, у 2011-м абараніў кандыдацкую, а летась доктарскую дысертацыю. Ён упэўнены: каб дамагчыся значных вынікаў у навуковай дзейнасці, варта надаваць увагу практычнаму прымяненню формул і арыентавацца на дасведчанага настаўніка. Таму са старэйшых курсаў і дапамагаў школьнікам рыхтавацца да алімпіяд і турніраў. Пра значэнне грамадскага прызнання для маладога навукоўца, ролю спаборніцтваў для юных матэматыкаў і развіццё сучаснай навукі – з вуснаў дацэнта кафедры вышэйшай матэматыкі.
– Віншуем Вас з абаронай доктарскай дысертацыі! Распавядзіце, калі ласка, пра пачатак свайго шляху ў навуцы. Алгебра і геаметрыя былі цікавыя з самага дзяцінства?
– Дзякуй за віншаванне! Першапачатковая цікавасць да матэматыкі выявілася ў 6–7 класе. Потым былі школьныя алімпіяды і турніры юных матэматыкаў. Як вынік – паступленне на факультэт прыкладной матэматыкі і інфарматыкі. На момант паступлення ў мяне ўжо была поўная ўпэўненасць, што матэматыка – гэта тая сфера, у якой я б хацеў працаваць на працягу жыцця.
– Наколькі важная роля настаўніка? Ці былі ў Вас выкладчыкі, якія зацікавілі і натхнялі на поспехі ў далейшай дзейнасці?
– Несумненна, роля настаўніка вельмі значная, асабліва на пачатковым этапе заняткаў. Менавіта тады важна мець магчымасць раўняцца на больш абазнанага, дасведчанага чалавека ў абранай прадметнай галіне, падзяліцца сваімі першымі поспехамі ці пашукаць прычыны няўдач з кампетэнтным спецыялістам, якому ты пачалавечы давяраеш.
У першую чаргу я б адзначыў майго навуковага кансультанта – Анатоля Левакова. Гэта чалавек, які пазнаёміў мяне з тэорыяй стахастычных дыферэнцыяльных ураўненняў – той галіной, у якой я абараніў абедзве дысертацыі. Анатоль Афанасьевіч увесь час цікавіцца маімі новымі вынікамі, дае каштоўныя парады, гатовы абмяркоўваць вострыя моманты ў любы час. Анатоль Афанасьевіч заўсёды верыў у мяне, яго аптымізм і ўстойлівасць мне вельмі дапамагалі і дапамагаюць рухацца наперад.
– У якім напрамку Вы галоўным чынам працуеце ў сваіх навуковых даследаваннях? Чаму была прысвечана доктарская дысертацыя?
– Я працую на стыку тэорыі выпадковых працэсаў і дыферэнцыяльных ураўненняў. Калі гаварыць простай мовай, то гэта галіна матэматыкі вывучае матэматычныя мадэлі эвалюцыйных працэсаў, схільных да некаторых выпадковых абурэнняў. Тыповы прыклад – гэта мадэль дыфузійнага працэсу, які апісваецца пасродкам броўнаўскага руху.
Найбольш значная частка маіх даследаванняў закранае праблемы карэктнасці пастаноўкі пачатковых задач для класаў стахастычных дыферэнцыяльных ураўненняў. У доктарскай дысертацыі я даследаваў праблемы існавання, адзінасці і ўстойлівасці рашэнняў стахастычных ураўненняў з фрактальнымі шумамі. Такія шумы дазваляюць даволі дакладна мадэляваць шматлікія фінансаваэканамічныя індэксы. У маёй дысертацыі распрацаваны прыкладанні такіх ураўненняў да аналізу і прагназавання крэдытных рызык банкаў.
– Ці ставілі Вы сабе падобныя мэты – дамагчыся высокага звання? Важныя ступені кандыдата, доктара навук ці перш за ўсё значныя самі даследаванні?
– Займаючыся даследаваннямі, я не ставіў мэты напісаць і абараніць доктарскую дысертацыю. Калі вынікаў назапасілася даволі шмат, выявілася, што яны маюць глыбокія сувязі, сістэмны характар. Таму ўзнікла жаданне сістэматызаваць вынікі сваіх даследаванняў. У гэтым сэнсе праца над дысертацыяй дазваляе лепш зразумець узаемасувязі, надаць вынікам скончаны выгляд.
Вядома, самі даследаванні стаяць на першым месцы. Але ў сучасным грамадстве прафесійнаму навукоўцу важна атрымаць грамадскае прызнанне ў выглядзе навуковай ступені. Наяўнасць ступені паказвае, што чалавек не толькі ўмее вырашаць актуальныя задачы ў сваёй галіне, але і абараняць уласныя вынікі перад супольнасцю, наглядна і даступна прадстаўляць іх як вусна, так і ў друкаваным выглядзе.
– Вы шмат часу надавалі падрыхтоўцы вучняў школ і ліцэяў да алімпіяд. Якія якасці ў дзяцей дапамагаюць развіваць спаборніцтвы?
– Вы маеце рацыю, пачынаючы са старэйшых курсаў універсітэта, я ўвесь час працаваў са школьнікамі: дапамагаў рыхтавацца да алімпіяд, турніраў юных матэматыкаў. Да нядаўняга часу ўзначальваў падрыхтоўку зборных Беларусі да міжнародных турніраў юных матэматыкаў.
Найбольш значныя поспехі маіх школьнікаў – гэта абсалютнае першае месца зборнай Беларусі на міжнародных турнірах юных матэматыкаў у 2012 і 2018 гадах. Дарэчы, абодва турніры праходзілі на радзіме сучаснай матэматыкі – у Францыі. Пры падрыхтоўцы да спаборніцтваў (у першую чаргу гаворка ідзе пра турніры юных матэматыкаў) школьнікі набываюць навыкі працягла і глыбока прапрацоўваць невядомую праблему, працаваць з сучаснай літаратурай (якая ў большасці выпадкаў выдаецца на англійскай мове).
Пасля таго, як задача вырашана, паўстае праблема строгага, але даступнага і нагляднага выкладу вынікаў у пісьмовым выглядзе. Падчас саміх турніраў дзеці рэцэнзуюць працы іншых каманд, абараняюць свае рашэнні на англійскай мове. Да таго ж удзельнікі атрымліваюць каштоўныя навыкі працы ў камандзе. Як і на любых спаборніцтвах высокага ўзроўню, напружанне бывае вялікае. І тут важная роля трэнера ці кіраўніка, трэба стварыць такую атмасферу, каб дзеці разумелі, што гэта гульня, а не жыццё. Важная, адказная, але толькі гульня. Данесці, што не варта «забівацца», калі вынік атрымаўся горшы за чаканы. А калі эмоцыі сціхнуць, карысна прааналізаваць дапушчаныя пралікі.
– Ці ўдзельнічалі самі ў алімпіядах? Чым яны Вам запомніліся?
– У школе я ўдзельнічаў і ў алімпіядах, і ў турнірах юных матэматыкаў. Станавіўся пераможцам заключнага этапу рэспубліканскай алімпіяды па матэматыцы. Такія спаборніцтвы, з аднаго боку, дазваляюць вывучыць шматлікія тэмы з няшкольнай матэматыкі, атрымаць задавальненне ад рашэння цікавых задач, а з іншага боку, дапамагаюць знайсці сяброў, аднадумцаў.
– Як падчас заняткаў з вучнямі атрымлівалася развіць іх таленты? Магчыма, дапамагалі нейкія творчыя заданні?
– Калі я працаваў са школьнікамі 7–8 класаў, я сапраўды імкнуўся адшукаць цікавыя, але даступныя іх узросту задачы. Такія задачы, якія або маюць унутраную матэматычную прыгажосць, або даюць адказы на пытанні з іншых галін чалавечых ведаў. Прывяду два прыклады такіх задач.
Першы – гэта вывад формулы для насычанага вуглевадароду. Вядомую хімічную формулу можна вывесці на аснове тэорыі графаў, не выкарыстоўваючы ніякіх спецыяльных ведаў з хіміі, акрамя валентнасцяў вугляроду і вадароду.
Другі прыклад – матэматычнае абгрунтаванне таго, што пчаліныя соты маюць форму ўсечаных шасцігранных прызмаў.
Са старэйшымі школьнікамі ці студэнтамі мы раўнапраўна працуем разам над абранай тэмай. Імкнёмся выбіраць тэмы даследаванняў з улікам развіцця сучаснай матэматыкі. Да такіх напрамкаў можна аднесці ўласцівасці выпадковых блуканняў на графах геаметрычных груп ці даследаванне алгебраічных уласцівасцяў некаторых прымітываў сучаснай крыптаграфіі. З аднаго боку, асобныя задачы па сілах школьніку старэйшых класаў, а па меры набыцця навыкаў і ведаў вучань ужо здольны атрымліваць вынікі, якія прымаюць да публікацыі вядучыя сусветныя навуковыя часопісы.
– Ці змяняецца навуковае асяроддзе ў нашай краіне і ў свеце ў цэлым?
– На мой погляд, у апошнія гады навуковыя работнікі становяцца больш мабільнымі. Многія сумяшчаюць працу ў рэальнай сферы (IT, прамысловасць, медыясфера) з выкладаннем і навукай. У шматлікіх выпадках такое сумяшчэнне аказвае вельмі плённы ўплыў як на навуковыя пошукі, так і на якасць выкладання. На сваім прыкладзе магу сказаць, што праца ў IT дапамагла знайсці рэальныя прыкладанні маіх вынікаў у эканоміцы. З іншага боку, практычныя веды, якія перадаюцца студэнтам, робяць апошніх больш канкурэнтаздольнымі на рынку працы.
Кацярына КАРДАШ
