Мяркуем, што няма патрэбы пісаць на газетных старонках абагульнены нарыс гісторыі alma mater. На сёння маецца шэраг выданняў, у якіх гісторыя БДУ ў цэлым, гісторыя яго факультэтаў і інстытутаў і нават некаторых кафедраў і іншых навуковых, навучальных і адміністрацыйных падраздзяленняў пададзена поўна, цікава і з аўтарскім шанаваннем. У дадзеным выпадку плануецца нейкая «мазаіка» важных і цікавых фактаў, падзей, жыццёвых лёсаў, не звязаных паміж сабой логікай. Агульная повязь – гэта дачыненне да пэўнага дзесяцігоддзя ўніверсітэцкай гісторыі. Адзінае, да чаго будуць імкнуцца аўтары публікацый, дык гэта абапіранне на крыніцы, аргументаванасць і навізна фактаў, імкненне ўзрушыць забытае і невядомае ў нашай універсітэцкай гісторыі ў атачэнні лёсаў яго стваральнікаў і выдатных прадаўжальнікаў Ідэі і Сэнсу alma mater!
Люты 1919 г.: яшчэ раз пра пачатковую дату ў гісторыі БДУ
Перш-наперш, звяртаючы ўвагу на зыходны пункт гісторыі БДУ, так і карціць пагаварыць пра існыя інтэрпрэтацыі наконт узнікнення вышэйшых навучальных устаноў у нашай краіне з боку калег з педуніверсітэтаў, а зусім нядаўна і «палітэхнікаў», і наконт святкавання імі стогадовых юбілеяў сваіх устаноў. Вось толькі і ў Віцебску, і ў Магілёве, і ў Мінску «юбіляры» чамусьці пера блыталі статус сярэдняй спецыяльнай навучальнай установы, якія пры царскім рэжыме і ў першы кароткі тэрмін існавання савецкай улады працягвалі называцца інстытутамі, але ні ў якім разе не ўніверсітэтамі. Аднак пра гэта ніжэй скажуць слова аўтарытэтныя асобы з фактамі 1920–1940-х гг.
Між тым ні адно пакаленне гісторыкаў па-сапраўднаму сур’ёзна не зафіксавала пачаткі БДУ – як у такі бурлівы рэвалюцыйнымі і ваеннымі падзеямі час (1917–1920-я гг.) выкрышталізоўвалася ідэя, а потым разварочвалася арганізацыйная практыка першага беларускага ўніверсітэта. Па-сутнасці, ніхто грунтоўна не працаваў у архівах Масквы, Смаленска, ды і Мінска, перш за ўсё ў Дзяржаўным архіве Расійскай Федэрацыі (ДАРФ) і Расійскім дзяржаўным архіве сацыяльна-палітычнай гісторыі (РДАСПГ). У іх фондах знаходзяцца шматлікія справы з дакументамі наконт дзейнасці Народнага камісарыята асветы РСФСР.
Менавіта праз гэты наркамат і праходзіла рэалізацыя ідэі стварэння ўніверсітэтаў у Мінску і побач – у Смаленску. Толькі нядаўна былі дастаткова павярхоўна прагледжаны матэрыялы, на падставе якіх дзіўныя пертурбацыі ідэй, меркаванняў, рэальных дзеянняў і лёсаў у рэчышчы распачынання дзейнасці Беларускага (ці, як тады часцей пісалі, Мінскага) універсітэта могуць быць падвергнуты навуковаму абагульненню.
У дадзеным выпадку звернем увагу на адзін, але вельмі важны для нас факт. Ва ўсіх выданнях пра гісторыю БДУ маецца спасылка на тое, што 25 лютага 1919 г. выйшаў дэкрэт ЦВК ССРБ аб заснаванні ў Мінску ўніверсітэта і вылучэнні на першапачатковыя арганізацыйныя патрэбы 1 млн рублёў. Вось толькі ніхто з аўтараў не быў здольны прывесці сам дакумент, які зафіксаваў такое рашэнне першага ўрада нядаў-на абвешчанай Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі. Спасылкі пададзены на газетныя публікацыі пачатку сакавіка таго года. Між тым копія газетнага тэксту не аднойчы зафіксавана ў выданнях і ў летапісе БДУ як арыгінальны архіўны матэрыял.
Толькі цяпер дацэнтам-гісторыкам Андрэем Максімчыкам выяўлены ў ДАРФ рэальны дакумент, які мы і друкуем упершыню на старонках газеты. Ён патрабуе ў далейшым лепшай фотафіксацыі, сканіравання, але галоўнае – падае нам новую дату зараджэння працэсу пабудовы БДУ, які расцягнуўся да 30 кастрычніка 1921 г., калі і быў дадзены старт яго сапраўднай дзейнасці.
Вось, як стала вядома, 24 лютага 1919 г. на аснове даклада «тов. Савватьева» Вялікі Прэзідыум ЦВК ССРБ пастанавіў: «а) Открытие в Минске Государственного Университета признать весьма желательным. б) Из сумм Государственного Казначейства ассигновать один миллион (1.000.000) на первоначальные расходы». Так у аналах універсітэцкай гісторыі прапісана не толькі новая дата, але і з’явіўся новы «прашчур-заснавальнік» – Іван Савацьевіч Саваць(і)еў. Адзначым, што прозвішча падаецца па-рознаму – пасля «ц» пішуць «ь» ці «е», але часцей «і». Пра яго наша беларуская гістарыяграфія па сутнасці маўчыць. Гэтая асоба ў спецыяльнай навуковай літаратуры і нават у інтэрнэце з яго неабмежаванымі інфармацыйнымі магчымасцямі зафіксавана мімаходзь і нават без ініцыялаў. І гэта пры тым, што ён на той час з’яўляўся даволі значнай фігурай у складзе першых беларускіх урадаў.
Наш універсітэцкі гісторык Вольга Яршова з дапамогай смаленскіх калег змагла ўзнавіць некаторыя вехі біяграфіі гэтага чалавека. Ягоны шлях у рэвалюцыю і праз яе вельмі пакручасты. Для нас жа важна, што Іван Саваціеў з лістапада 1917 г. уваходзіў у склад вядомага «Аблвыканкамзаха», са снежня 1918 г. выконваў абавязкі камісара асветы Заходняй вобласці і потым да канца года ў Смаленску ўзначальваў аддзел народнай адукацыі гэтага тэрытарыяльна-дзяржаўнага ўтварэння. Ужо як загадчык Смаленскага губернскага аддзела адукацыі ён у лютым 1919 г. на I Усебеларускім з’ездзе Саветаў быў абраны членам ЦВК ССРБ і 5 лютага прызначаны камісарам народнай асветы рэспублікі. Вось якраз у такім статусе Іван Саваціеў і дакладваў на Вялікім Прэзідыуме аргументы на карысць распачынання рэальных дзеянняў па стварэнні БДУ. А на наступны дзень рашэнне падпісаў Аляксандр Мяснікоў, які на той час (з 4 па 27 лютага 1919 г.) з’яўляўся старшынёй ЦВК (лічы – урада) ССРБ. Затым тэкст пастановы пайшоў у друк – на старонкі «Звезды» і «Савецкай Беларусі». Самога ж дакладчыка 25 лютага прызначылі старшынёй Мінскага губрэўкама з выкананнем абавязкаў загадчыка Мінскага губернскага аддзела адукацыі. Але ўжо з ліпеня 1919 г. наступ польскіх войскаў і акупацыя Мінска прымусілі гэтага чалавека асвойваць ваенную справу і стаць чэкістам.
Такім чынам, лёсавызначальнае рашэнне мы цяпер можам звязваць не толькі з імем армяніна па паходжанні А. Ф. Мяснікова (Мяснікянца), але і з выхадцам з расійскай Валагодчыны І. С. Саваціевым. Дарэчы, земляком першага быў В. Ц. Тэр-Аганес(з)аў, адказны работнік Наркамасветы РСФСР, які па даручэнні намесніка наркама, гісторыка-расіязнаўцы М. М. Пакроўскага (якраз Міхаіл Мікалаевіч курыраваў пытанні арганізацыі вышэйшай школы), трымаў у сваіх руках усю справу дзейнасці вядомых Мінскай і Маскоўскай камісій па арганізацыі БДУ. На гэты конт фонды ДАРФ утрымліваюць падрабязныя матэрыялы пра дзейнасць камісій і ролю гэтай даволі неардынарнай асобы ў скіраванні намаганняў дзясяткаў навукоўцаў і чыноўнікаў да рэалізацыі лютаўскага рашэння ЦВК ССРБ. Як-ніяк, у адрозненне ад Мяснікова і Саваціева, Вартан Цігранавіч меў вышэйшую адукацыю – скончыў у 1916 г. фізмат Петраградскага ўніверсітэта з кваліфікацыяй астранома.
Можна дадаць, што падрабязнае распавяданне пра дзейнасць дзвюх камісій, як і пра ролю ўрадавых органаў ССРБ і РСФСР, арганізацыйныя і творчыя ўнёскі іх членаў у справу стварэння грунту для адкрыцця БДУ можа стаць тэмай не аднаго навуко- вага даследавання. На жаль, мы і сёння мала ўзгадваем гэтыя імёны, калі перапісваем гісторыю свайго ўніверсітэта. Тыя ж А. Р. Чарвякоў, В. Г. Кнорын, У. М. Ігнатоўскі, М. Я. Фрумкіна, Я. П. Каранеўскі, З. Р. Грынберг не раз узгадваюцца, але толькі дзеля надання знакавасці таму ці іншаму сюжэту пра пачаткі нашага ўніверсітэта. А вось дэталёвы разгляд ролі гэтых і іншых «партыйна-ўрадавых асоб» Беларусі адсутнічае.
Першыя прафесары БДУ. Пачатак 1920-х гадоў
У дадзеным выпадку назавём некалькі прозвішчаў тых, хто ў першую чаргу ў рабочай паўсядзённасці займаўся падрыхтоўкай адкрыцця БДУ на працягу 1919–1921 гг.: ад беларускага боку – Я. Ф. Карскі, Ф. Ф. Турук, М. А. Янчук, С. Д. Камінскі, У. М. Іваноўскі,
М. Я. Фрумкіна, Н. К. Ярашэвіч, А. С. Няканда-Трэпка, Ч. І. Радзевіч, Л. Б. Сляпян і інш.; ад расійскага – В. П. Волгін, І. Р. Брайцаў,
А. М. Васюцінскі, Л. С. Таль, Д. Р. Канавалаў, Д. М. Пранішнікаў, А. Ф. Фартунатаў, Я. А. Гурвіч, А. А. Калантар, М. М. Кулагін, А. А. Барзоў, Л. С. Мінор, М. Б. Кроль, А. М. Беркенгейм і інш. Асобнай увагі, зразумела, заслугоўвае У. І. Пічэта – не толькі таму, што яму было наканавана стаць нашым першым рэктарам, а таму што гісторык відавочна быў самым актыўным натхняльнікам рэалізацыі ідэі ўніверсітэта ў Мінску на этапе 1919 – пачатку 1921 г. Некалькі гадоў дзяцінства, праведзеных ім на Віцебшчыне, дзве дысертацыі, абароненыя па беларускім сярэднявеччы, несумненна, зрабілі Уладзіміра Іванавіча амаль што беларусам. Між тым у складзе «расійскага боку» было некалькі ўраджэнцаў Беларусі. І пра іх неабходна неўзабаве расказаць…
Маскоўская камісія па арганізацыі БДУ. 1920 год
У даследчыцкім плане з гэтай нагоды цікавасць выклікае роля ў першых арганізацыйных дзеяннях па стварэнні БДУ знакамітага лінгвіста М. Я. Мара. Пакуль загадкавай з’яўляецца постаць аднаго з трох навукоўцаў-хімікаў, якія былі задзейнічаны ў падрыхтоўцы вучэбных планаў для адкрыцця БДУ. Гэта «Вейцман», як пра яго чамусьці так спрошчана ўзгадвае ў сваіх нататках адзін з арганізатараў медыцынскага факультэта БДУ М. Б. Кроль. Адсутнасць ініцыялаў пакуль што дае падставы для гіпотэз, што ім можа быць ці Ганна Яўзораўна, ці яе родны брат Маісей. Яны абодва ў снежні 1920 г. працавалі ў Маскве ў навуковых лабараторыях і, як і іх родны брат Хаім (у будучыні першы прэзідэнт Ізраіля), на той час дасягнулі пэўных навуковых вяршынь. Менавіта «Вейцман»-хімік названы ў складзе дэлегацыі, якая 27 снежня 1920 г. прыехала ў Мінск для канчатковага вырашэння арганізацыйных пытанняў па адкрыцці БДУ. Нам добра вядомы фотаздымак, які заўсёды падпісваецца як «Камісія па арганізацыі БДУ, створаная ў Маскве пры Наркамасветы РСФСР. 1920 г.». Між тым шыкоўныя зімнія футры, у якія апранутыя 19 саноўных мужчын і дзве жанчыны, даюць падставы меркаваць, што якраз тая дэлегацыя перад новым 1921 годам прыехала ў Мінск. А жанчынамі, што на здымку, могуць быць як Марыя Фрумкіна і Яўгенія Гурвіч, так і Ганна (Хана) Вейцман.
Слова «першы» ў аналах БДУ і краіны
Хто б з нас ні дакрануўся на дакументаў, у якіх прапісаны падзеі першага дзесяцігоддзя дзейнасці нашай alma mater, той лёгка заўважыць яе першаснасць, нейкае, калі так можна казаць, «піянерства» ў многіх стваральных працэсах, у набыцці жыхарамі Беларусі самых розных (матэрыяльных і духоўных) атачэнняў іх жыцця, што з часам апынулася па-за нашай увагай. Згадаць усё, што патрэбна суправаджаць словамі «першы», «упершыню», складана, бо шмат чаго ў 1921–1931 гг. рабілася і ўводзілася ў паўсядзённасць з нулявой адзнакі.
Напрыклад, сам факт з’яўлення на беларускай зямлі ўніверсітэцкай карпарацыі прафесараў, дацэнтаў, выкладчыкаў ды студэнтаў быў прарывам у інтэлектуальным стане грамадства. Тыя першыя некалькі дзясяткаў прафесараў і выкладчыкаў і каля 1500 студэнтаў, якія з 31 кастрычніка 1921 г. увайшлі ў аўдыторыі БДУ, якраз і ўвасобілі колькасныя параметры гэтага першага і новага для Беларусі згуртавання людзей, аб’яднаных ідэяй спасціжэння ведаў самага высокага гарту. Праз кароткі час (на кастрычнік 1927 г.) колькасць студэнтаў узрасла да 2672, а выкладчыцкі склад налічваў 49 прафесараў, 51 дацэнта, 74 асістэнты, 39 ардынатараў, 8 выкладчыкаў замежных моў, 36 выкладчыкаў рабфака і столькі ж выкладчыкаў дзвюх універсітэцкіх школ – беларускай і яўрэйскай. Важна дадаць, што другая ВНУ – Інстытут сельскай і лясной гаспадаркі, які быў адкрыты ў кастрычніку 1922 г., – грунтавалася на напрацоўках, зробленых падчас дзейнасці арганізацыйных камісій па адкрыцці БДУ, якія прадугледжвалі стварэнне аграрнага факультэта ў складзе ўніверсітэта. І толькі недахоп сродкаў замарудзіў тыя, якія пасля рэалізаваліся ў самастойным інстытуце. Калі працягваць аповед пра першаснасць БДУ ў генерыраванні ідэй, а потым іх практычным увасабленні, то згадаем наступнае. Перш за ўсё наш універсітэт, распачаўшы сваю дзейнасць у складзе толькі двух факультэтаў (трэці факультэт, рабочы – гэта толькі падрыхтоўка да паступлення ў ВНУ СССР), ужо ў 1922/23 навучальным годзе стаў рыхтаваць настаўнікаў для школ Беларусі на асобным педагагічным факультэце. З восені 1925 г. стаў працаваць факультэт права і гаспадаркі, дзе вялася спецыяльная падрыхтоўка беларускіх юрыстаў і эканамістаў. Праз два гады адкрыўся хіміка-тэхналагічны факультэт з шырокім спектрам прыкладных народнагаспадарчых спецыяльнасцяў. З зімы 1929 г. пачаў дзейнічаць асобны факультэт савецкага будаўніцтва і права, а з вясны наступнага – факультэт народнай гаспадаркі. І ўсе гэтыя кірункі падрыхтоўкі спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй асвойваліся ў Беларусі ўпершыню! А калі дадаць да прыведзеных прыкладаў арганізацыйнага кшталту сведчанні пастаянных і часцей за ўсё эксперыментальных, наватарскіх пошукаў выкладчыкамі і кіраўніцтвам БДУ новых, якасных, эфектыўных методык педагагічнай дзейнасці (ад абнаўлення традыцыйных лекцыйных заняткаў да засваення магчымасцяў «Дальтон-плана», ад схілення да лабараторна-групавога метаду і звароту да адхіленага семінарскага метаду і інш.), то і тут не абысціся без слова «ўпершыню».
Нельга абмінуць яшчэ адзін выдатны факт з гісторыі БДУ: побач з арганізацыяй факультэтаў ужо з 1921 г. ствараліся ва ўніверсітэце першыя яго навуковыя ўстановы – адмысловыя інстытуты фізікі, заалогіі, батанікі, мінералогіі і геалогіі, два хімічныя інстытуты, а цягам некалькіх гадоў – шэраг медыцынскіх інстытутаў (анатамічны, паталагічнай анатоміі і гісталогіі – а ўсяго 10) ды клінік (нервовых, псіхіятрычных, дзіцячых хвароб і іншыя – а ўсяго аж 11) і лабараторый, навукова-адукацыйных кабінетаў. Універсітэцкія навукоўцы «старой» фармацыі добра ўсведамлялі, што, па словах прафесара-фізіка Мікалая Андрэева, універсітэцкая адукацыя немагчымая без паўсядзённага суправаджэння навукі самага высокага ўзроўню. Прыклады для перспектыў развіцця БДУ яго навукоўцы бачылі ў вядучых еўрапейскіх універсітэтах. Таму відавочна, што дзякуючы намаганням і кваліфікацыі ўніверсітэцкай прафесуры ў 1920-я ў Беларусі быў закладзены моцны падмурак для развіцця даследаванняў у рэчышчы прыродазнаўчых і гуманітарных навук, матэматыкі, астраноміі, статыстыкі, сацыялогіі, палітэканоміі, геаграфіі і інш. Аб’яднала навуковыя намаганні ўніверсітэцкіх даследчыкаў самага рознага профілю Навуковае таварыства, якое ўпершыню распачало сваю дзейнасць ужо ў 1922 г. Тады ж стаў выдавацца навуковы зборнік «Працы БДУ».
Цяпер у акадэмічных выданнях амаль не згадваецца тое, што ўпершыню ідэя стварэння агульнабеларускага навуковага цэнтра – Інстытута беларускай культуры – была выказана ў сценах БДУ. А ў хуткім часе многія ўніверсітэцкія навукоўцы ўвайшлі ў склад навуковых структур Інбелкульта. І прапанову пераўтварыць яго ў паўнавартасную Беларускую акадэмію навук афіцыйна выказаў наш першы рэктар Уладзімір Пічэта. Ён і яго калегі па БДУ сталі аднымі з першых беларускіх акадэмікаў.
Навукоўцы БДУ былі таксама першымі дарадцамі многіх урадавых устаноў (наркаматаў аховы здароўя, асветы, фінансаў, юстыцыі і інш.). Напрыклад, прафесар-правазнаўца С. М. Гохман з’яўляўся памочнікам Генпракурора рэспублікі і наркама юстыцыі М. А. Сегаля. А той, у сваю чаргу, выкладаў у БДУ і нават быў намеснікам дэкана факультэта права і гаспадаркі! Увогуле, у першыя гады дзейнасці Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт успрымаўся ўладамі як дзейсны механізм вырашэння многіх бягучых і стратэгічных пытанняў замацавання палітычнага і эканамічнага статусу беларускай дзяржаўнасці.
Дарадцы ад БДУ Г.І. Немытых і праф. С.М. Гохман поруч з пракурорам рэспублікі і наркамюстам М. А. Сегалем
Калейдаскоп прыкладаў першаснасці БДУ
Цяжка без аналітыкі проста называць факты. А іх вялікае мноства. Прыйдзецца, каб хоць «калейдаскапічным» чынам прадэманстраваць веліч нашага ўніверсітэта ў справе пабудовы сапраўднай сістэмы не толькі вышэйшай школы, але і навуковых школ, інтэлектуальнага асяроддзя ў цэлым.
– Упершыню ў сценах БДУ была створана ўніверсітэцкая бібліятэка, якая затым набыла статус Дзяржаўнай універсітэцкай бібліятэкі БССР і пазней была ператворана ў асобную Дзяржаўную бібліятэку (сёння – Нацыянальная бібліятэка Рэспублікі Беларусь).
– Першы выпуск спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй у Беларусі адбыўся 20 лютага 1925 г. Народная гаспадарка рэспублікі атрымала 26 першых дыпламаваных юрыстаў і 34 эканамістаў. Дыплом за нумарам 1 (значыць, ён першы беларускі спецыяліст з вышэйшай адукацыяй) атрымаў Уладзімір Каракулька, які потым плённа працаваў у эканамічнай сферы рэспублікі.
– Упершыню ў Беларусі адна з магістральных вуліц яе сталіцы ў 1922 г. была названая ў гонар БДУ – Універсітэцкай! На
жаль, тая назва з-за палітычных абставін у 1934 г. была страчана. І да сёння ў Мінску, у адрозненне ад многіх тысяч універсітэцкіх цэнтраў замежных краін, такой вуліцы няма!
– Упершыню ў 1925/26 гг. спецыяльна для БДУ рашэннем урада БССР быў пабудаваны адмысловы корпус Інстытута фізікі, у якім у наступныя гады размяшчалася фізіка-матэматычнае аддзяленне педфака, потым фізмат БДУ, а сёння – рэктарат. Тут хацелася б згадаць, што ўжо вясной 1919 г. сярод шматлікіх планаў па адкрыцці БДУ на першым месцы падрабязна быў распісаны праект пабудовы адмысловага ўніверсітэцкага гарадка з галоўным корпусам, будынкамі трох НДІ і інш.
– Упершыню рашэннем саюзнага ўрада з 1927 г. па 1931 г. быў узведзены ў наватарскім архітэктурным стылі канструктывізму ўнікальны ўніверсітэцкі гарадок.
– Упершыню навукоўцы БДУ сталі праводзіць комплексныя даследаванні прыродных багаццяў Беларусі і яе гістарычнай спадчыны.
– Упершыню пры арганізацыйным і інтэлектуальным суправаджэнні БДУ і Інбелкульта ў 1920-я гг. быў праведзены шэраг «усебеларускіх» навуковых канферэнцый па розных галінах ведаў (фізіка-матэматычная, прыродазнаўчая, краязнаўчая, лінгвістычная і інш.).
– Упершыню дзясяткі навукоўцаў БДУ на працягу 1920-х гг. павышалі сваю кваліфікацыю падчас замежных камандзіровак – у бібліятэках, універсітэтах, НДІ і лабараторыях Германіі, Англіі, Чэхаславакіі, Польшчы, Нарвегіі і інш.
– Упершыню менавіта БДУ распачаў у 1927 г. падрыхтоўку кадраў вышэйшай кваліфікацыі праз аспірантуру (напрыклад, першымі аспірантамі-гісторыкамі сталі ў будучыні вядомыя даследчыкі айчыннай гісторыі Канстанцін Кернажыцкі і Вікенцій Скардзіс).
Як бы ні хацелася і далей называць дакладныя прыклады нашай універсітэцкай «першаснасці», прыйдзецца спыніцца і засяродзіць увагу на агульным.
Галоўны корпус новага ўніверсітэцкага гарадка БДУ. 1931г.
Чаму БДУ безумоўна ПЕРШАЯ вышэйшая навучальная ўстанова Беларусі
Гэты тэзіс (а не пытанне!) прагучаў у першых радках дадзенай публікацыі. Не хацелася б папракаць нашых калег з іншых ВНУ краіны, якія ўжо адзначылі стогадовыя юбілеі сваіх цяперашніх універсітэтаў, што ў свой час распачыналіся як інстытуты. Згадаю толькі некалькі фактаў з гісторыі развіцця вышэйшай адукацыі Беларусі ў XX ст. Перш-наперш, нельга блытаць сутнаснае напаўненне, дэфініцыі тэрмінаў «інстытут» і «ВНУ». На пачатку ХХ стагоддзя ніводны «інстытут», які дзейнічаў у беларускіх гарадах, не даваў сваім навучэнцам вышэйшай адукацыі!
Cпашлюся толькі на адзін афіцыйны дакумент 1926 г. і выказванні трох аўтарытэтных дзеячаў: наркамаў асветы БССР Антона Платуна і Еўдакіі Уралавай, а таксама рэктара БДУ Парфёна Савіцкага. На дзяржаўным узроўні ў 1926 г. рыхтавалі святкаванне 5-гадовага юбілею БДУ. З гэтай нагоды быў складзены т. зв. «Асноўны матар’ял…», у якім падавалася інфармацыя пра стан адукацыйнай сферы Беларусі і канстатавалася, што «сетка прафесіянальных устаноў пачала разгортвацца толькі пасьля рэвалюцыі. Мы зараз маем: В.Н.У – 4, колькасць вучняў – 4003, колькасць настаўнікаў – 819…». Затым былі названыя тыя чатыры ВНУ: БДУ, Сельскагаспадарчая акадэмія, Ветэрынарны інстытут і Камуністычны ўніверсітэт.
Праз пяць гадоў, у 1931 г., наркам А. М. Платун адзначаў: «К сёньняшняму дню мы ў культурным будаўніцтве маем вялізарнейшыя посьпехі; замест аднаго БДУ ў нас ужо налічваецца 12 вышэйшых школ… У 1921/22 г. была адна вышэйшая навучальная ўстанова – БДУ з колькасцю вучняў 1.535 ч. У 1926/27 г. 4 навучальныя ўстановы з колькасцю вучняў 4.699 ч. У 1929/30 г. 12 навучальных устаноў з колькасцю вучняў 4.980 ч. У 1930/31 г. 12 навучальных устаноў з колькасцю вучняў 5.995 ч.».
Рэзкае пашырэнне сістэмы вышэйшай школы напрыканцы 1920-х гг. у значнай ступені было звязана з «разбуйненнем БДУ», калі на базе яго факультэтаў стварылі некалькі самастойных ВНУ, якіх у Беларусі раней проста не існавала. Пра гэта ў афіцыйнай запісцы, накіраванай ва ўрад БССР у снежні 1940 г., у каторы раз і згадалі чарговы наркам асветы Еўдакія Уралава і рэктар БДУ Парфён Савіцкі. Яны ўжо на першай старонцы падкрэслілі: «За час свайго дваццацігадовага існавання Універсітэт не толькі ператварыўся ў буйнейшы вядучы вуз нашай краіны, але і з’явіўся тварцом пяці вузаў гор. Мінска. Такія інстытуты, як Медыцынскі, Педагагічны, Юрыдычны, Палітэхнічны, Народнай гаспадаркі – гэта ўсё быўшыя факультэты Універсітэта».
Характэрна, што ў Беларусі ніхто да пачатку XXI ст. і не збіраўся аспрэчваць відавочнае! Першаснасць і роля БДУ ў сістэме беларускай вышэйшай школы, у пабудове беларускай дзяржавы з’яўляліся аксіёмай для кожнага больш-менш адукаванага чалавека. Толькі ў апошнія гады прыходзіцца такія рэчы абгрунтоўваць, пацвярджаць… Хацелася б, каб у калектыве нашай alma mater не было ні выкладчыкаў, ні студэнтаў, каму гістарычную і цяперашнюю веліч Універсітэта патрэбна было б даказваць.
