БДУ ў гады Вялікай Айчыннай вайны

24 мая, 2024.

Да 79-й гадавіны Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне ў ВНУ быў прысвечаны шэраг памятных мерапрыемстваў. З 29 красавіка па 10 мая ў холе рэктарата працавала ўжо традыцыйная выстава «Захоўвайце памяць пакаленняў!» музея гісторыі БДУ. У экспазіцыю ўвайшлі дзясяткі фатаграфій, ордэнаў і медалёў, дакументаў, кніг, якія аднаўляюць атмасферу ваенных гадоў. Пагрузілася ва ўніверсітэцкае мінулае і рэдакцыя нашай газеты.

Варта пачаць з таго, што сам музей гісторыі БДУ аказаўся сведкам тых страшных падзей. Да пачатку Вялікай Айчыннай вайны гэта быў квітнеючы гісторыка- археалагічны музей, які ўключаў экспанаты-копіі старажытнагрэчаскіх і старажытнарымскіх статуй, масак, ваз, закупленых Праўленнем БДУ ў музеі Эрмітажа ў Петраградзе, а таксама каштоўныя знаходкі археалагічных і этнаграфічных экспедыцый. На жаль, практычна ўсе фонды і калекцыі загінулі ў выніку баявых дзеянняў, а пасля вайны разам з універсітэтам аднаўлялі і музей. Менавіта тады ўзнікла неабходнасць у стварэнні падраздзялення, якое займалася б захаваннем гісторыі ВНУ. Усю пошукавую работу матэрыялаў з пачатку 1960-х гадоў праводзілі выкладчыкі і студэнты гістарычнага факультэта. У снежні 1977 года па ініцыятыве рэктара БДУ Усевалада Сікорскага быў утвораны аддзел гісторыі БДУ гістарычнага музея ўніверсітэта, дзе дагэтуль выкладзены ўсе найважнейшыя вехі ў развіцці Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, у тым ліку і перыяд 1941–1945 гг.

Нягледзячы на тое, што на першым паверсе галоўнага корпуса БДУ дзейнічае пастаянная экспазіцыя «Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт у гады Вялікай Айчыннай вайны», ужо некалькі гадоў запар напярэдадні 9 мая ў рэктараце БДУ ганарова выстаўляюцца эксклюзіўныя экспанаты, якія адсылаюць да таго суровага часу.

Аснову кампазіцыі складаюць стэнды, дзе апісана работа ВНУ ў ваенныя гады. Таксама ўнікальныя факты заўсёды гатовы расказаць работнікі музея гісторыі БДУ. Нам пашчасціла атрымаць экскурс у гісторыю ад спецыяліста па музейнай справе Паўла Артамонава. Ён расказаў, што да вайны ў Беларускім дзяржаўным універсітэце працавалі 6 факультэтаў і 33 кафедры. Педагагічную і навуковую працу вялі больш за 150 спецыялістаў. Колькасць студэнтаў у 1940/1941 навучальным годзе складала 1337 чалавек. БДУ размяшчаўся ў трох карпусах, меў 6 інтэрнатаў для студэнтаў, а таксама шматкватэрны дом для прафесараў і выкладчыкаў.

– У чэрвені 1941 года ВНУ рыхтавалася адзначыць сваё 20-годдзе. Супрацоўнікі ўжо атрымалі запрашэнні на ўрачыстае пасяджэнне. Студэнты рыхтаваліся да іспытаў, выпускнікі чакалі апошні дзяржаўны. Але ўсяго гэтага не адбылося: апоўдні самага доўгага дня года студэнты і выкладчыкі БДУ слухалі ўрадавае паведамленне аб пачатку Вялікай Айчыннай вайны. Было вырашана ўсім неадкладна далучыцца да барацьбы з ворагам па меры сіл і магчымасцяў. І ўжо 22 чэрвеня першыя 450 студэнтаў і выкладчыкаў прыйшлі ў ваенкаматы, – падзяліўся Павел.

На вітрыне мы ўбачылі рэшткі вінтоўкі, снарада… – усё гэта было знойдзена ва ўнутраным дворыку галоўнага корпуса БДУ ўжо пасля рэканструкцыі ўніверсітэта. Артэфакты сведчаць, што менавіта ў сценах установы вялася жорсткая барацьба. Аказваецца, нечаканы характар баявых дзеянняў у першыя дні вайны не дазволіў правесці эвакуацыю ўніверсітэта. Выратавацца паспелі менш за 700 чалавек, у тым ліку і рэктар БДУ Парфён Савіцкі. У горадзе засталося амаль столькі ж выкладчыкаў, супрацоўнікаў і студэнтаў БДУ. Большасць з іх узялі актыўны ўдзел у падпольным руху. У гэты час захопнікі рабавалі лабараторыі, музеі, знішчалі ці вывозілі абсталяванне. З бібліятэк і архіваў акупанты тысячамі выкідвалі кнігі і дакументы, палілі іх. У будынках Універсітэцкага гарадка на вуліцы Савецкай размясціліся часткі службы бяспекі рэйхсфюрара СС, там жа, у скляпах, зрабілі турму, у двары паставілі шыбеніцу.

Побач за шклом была прадстаўлена дакументацыя пра аднаўленне працы БДУ ў эвакуацыі. У сярэдзіне восені 1943 года універсітэт працягнуў сваю дзейнасць на чыгуначнай станцыі «Сходня» Кастрычніцкай чыгункі (раней гэта было Падмаскоўе, зараз рыса горада). На адноўленых шасці факультэтах – філалагічным, гістарычным, біялагічным, геаграфічным, хімічным, фізіка-матэматычным – пачалі вучыцца каля 300 студэнтаў. Па даных на 1 снежня 1943 г., у БДУ працавала 90 выкладчыкаў.

– У жніўні 1944 года, пасля вызвалення Беларусі, сходненскі перыяд дзейнасці ўніверсітэта скончыўся. Універсітэт быў амаль цалкам разбураны. З навучальных карпусоў у працоўным стане застаўся толькі фізіка-матэматычны (сучасны рэктарат), бо падчас вайны там знаходзілася тэлефонная станцыя. Хуткімі тэмпамі пачаліся аднаўленчыя работы. Для будаўніцтва ствараліся студэнцкія працоўныя атрады, – распавёў спецыяліст.

Наступны стэнд выставы «Захоўвайце памяць пакаленняў!» быў прысвечаны ўзнагародам студэнтаў і выкладчыкаў БДУ. Тут мы змаглі ўбачыць медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941–1945 гг.», медаль «За ўзяцце Берліна», ордэн Чырвонай Зоркі, а таксама ордэн Айчыннай вайны ў дзвюх ступенях. 12 студэнтаў і выкладчыкаў БДУ сталі Героямі Савецкага Саюза, у тым ліку і маршал Вялікай Перамогі Георгій Канстанцінавіч Жукаў, які больш за пяць гадоў прысвяціў працы са студэнтамі розных факультэтаў Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта.

У пасляваенныя гады ў памяць пра тых, хто з універсітэцкіх аўдыторый і навуковых лабараторый пайшоў у неўміручасць, аддаўшы сваё жыццё за Радзіму, быў усталяваны абеліск. Ён размяшчаецца ў самым ажыўленым месцы ўніверсітэцкага гарадка – побач з уваходам у галоўны корпус універсітэта – ў выглядзе ромба, цэнтр якога прарэзаны вінтоўкай.

У наш час 29 чэрвеня ва ўніверсітэце традыцыйна адзначаецца Дзень памяці студэнтаў, выкладчыкаў і супрацоўнікаў БДУ, якія гераічна змагаліся на палях Вялікай Айчыннай вайны. Рашэнне адзначаць менавіта гэты дзень было прынята ў памяць пра падзеі 29 чэрвеня 1941 года, калі планавалася ўрачыстае пасяджэнне Вучонага савета, прысвечанае дваццацігоддзю ВНУ, правядзенню якога перашкодзіла вайна.

– Гэта памяць, гэта гісторыя нашага ўніверсітэта – даніна выкладчыкам, супрацоўнікам і студэнтам, якія тады пайшлі абараняць нашу ВНУ, нашу краіну. Калі б не яны, нічога б з гэтага не было. Менавіта таму наша задача зараз – захаваць памяць пакаленняў і, вядома, захаваць мір, які дастаўся крывёй. Важна памятаць, што Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт не толькі ўстанова адукацыі і навукі, а яшчэ і месца з баявой славай, – такімі словамі завяршыў нашу экскурсію Павел.

Калі вы захацелі даведацца пра мінулае нашага ўніверсітэта крыху больш, то запрашаем наведаць залы музея гісторыі БДУ. Дзверы адчынены для ўсіх!

Дар’я ДРОЗД

print

Вам таксама можа спадабацца: