Прафесар Таццяна ШАМЯКІНА распачала сваю працоўную дзейнасць у БДУ ў 1974 г., адразу пасля заканчэння аспірантуры. Затым 18 гадоў яна ўзначальвала кафедры літаратурнай скіраванасці. Таццяна Іванаўна распавяла пра філалагічны факультэт таго часу, пра выбітных калегаў, якія ўвасаблялі БДУ.
– 1970–1980-я гады – зорны час для нашай кафедры. Тады тут працавалі карыфеі літаратуразнаўства – дактары навук, прафесары: Алег Лойка, Іван Навуменка, Ніл Гілевіч, Дзмітрый Бугаёў, Сцяпан Александровіч. Калі я была студэнткай, кафедрай загадваў Міхась Ларчанка – легендарная асоба, першы дэкан факультэта пасля аднаўлення дзейнасці БДУ на станцыі Сходня пад Масквой у 1943 г. Ён жа і прывёз факультэт у вызвалены Мінск у 1944 г. З цягам часу Міхась Рыгоравіч саступіў месца загадчыка маладому доктару навук і ўжо вядомаму пісьменніку Івану Навуменку, майму, дарэчы, кіраўніку па кандыдацкай дысертацыі. Аднак хутка Івана Якаўлевіча запрасілі ў Акадэмію навук, дзе яго выбралі акадэмікам, а затым і віцэ-прэзідэнтам.
Кафедру ўзначаліла кандыдат філалагічных навук Вольга Васільеўна Казлова, дачка аднаго з кіраўнікоў партызанскага руху на Беларусі падчас Вялікай Айчыннай вайны, а ў мірны час – старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Васіля Іванавіча Казлова. Вольга Васільеўна запомнілася як надзвычай мудрая жанчына. Яна працягвала традыцыі свайго настаўніка М. Р. Ларчанкі – прадстаўляла найлепшыя магчымасці для творчай працы выкладчыкам кафедры. Нашы прафесары, адчытаўшы за два-тры месяцы свае прадметы, ехалі ў дамы творчасці ці на лецішчы і пісалі кнігі – як мастацкія, так і навуковыя, а таксама падручнікі. У выніку наша кафедра нязменна на працягу дзесяцігоддзяў трымала першае месца ва ўніверсітэце па колькасці выдадзенай прадукцыі. Ды і па іншых паказчыках.
Эстэтыка народнай творчасці
Навуковыя прыярытэты на кафедры – даследаванне фальклору, малавядомых старонак з гісторыі беларускай літаратуры, а таксама тэарэтычныя праблемы. Тое, што зрабілі нашы настаўнікі, назаўсёды ўвайшло ў аналы літаратуразнаўчай навукі. Прычым іх доследы
былі цалкам пазбаўленыя ідэалагічнай зададзенасці – народная творчасць і творчасць пісьменнікаў разглядаліся выключна на аснове эстэтычных параметраў. На факультэце працавалі і выдатныя лінгвісты: Адам Супрун, Павел Шуба, Леў Шакун, Леанід Бурак і іншыя. І літаратуразнаўцы, і лінгвісты выхавалі цэлую плеяду выдатных філолагаў, прычым з шырокім кругаглядам.
Мы атрымалі каласальныя веды і пазнаваўчы зарад ад нашых прафесараў. Але даследаванні літаратуры аднаўляюцца з кожным пакаленнем. Творчасць класікаў бязмежная ў плане яе інтэрпрэтацыі. Я пісала дыпломную працу па паэме Якуба Коласа «Новая зямля». Потым звярталася да той жа паэмы і праз дваццаць, і праз трыццаць гадоў і знаходзіла ў ёй ужо іншыя нюансы, трактавала па-новаму. Час дыктаваў пошук іншых ракурсаў.
Злева направа Л. Гаурылкін, С. Панізнік, І. Шамякін, Т. Шамякіна, Т. Кабржыцкая, В. Рагойша ў 1980-я гады
Многія калегі здзіўляліся, што ў нас ёсць спецыяльная кафедра па міфалогіі
У пачатку 1990-х гадоў, калі ў краіне змяніўся дзяржаўны лад, факультэт узначаліў член-карэспандэнт НАН Беларусі Алег Антонавіч Лойка. Ён у многім рэарганізаваў факультэт, у прыватнасці, раздзяліў кафедру беларускай літаратуры на кафедру тэорыі літаратуры, кафедру гісторыі беларускай літаратуры, кафедру сучаснай беларускай літаратуры, кафедру беларусазнаўства. Я перайшла на кафедру беларусазнаўства, паколькі чытала дысцыпліны культуралагічнага напрамку. У 2000 г. тагачасны дэкан факультэта прафесар Ларыса Аляксандраўна Мурына прапанавала мне ўзначаліць гэту кафедру, назву якой замянілі на «беларускай лінгвістыкі і міфалогіі», бо я якраз спецыялізавалася па славянскай міфалогіі – чытала дысцыпліну, пісала вучэбныя дапаможнікі і кнігі. Назва даволі дзіўная, хоць многія калегі з іншых краін захапляліся тым фактам, што ў нас ёсць спецыяльная кафедра па міфалогіі.
Ларыса Аляксандраўна садзейнічала кар’еры многіх здольных выкладчыкаў, але яе кіраўніцтва вызначалася залішняй, не жаночай, цвёрдасцю. Дэканам у 2004 г. стаў Іван Сямёнавіч Роўда – чалавек па характары мяккі, лагодны, выключна добразычлівы да людзей. Ён узначальваў факультэт (а сёння – кафедру рускай мовы) да 2021 года, зрабіўшы яго адным з лепшых па ўсіх паказчыках ва ўніверсітэце. Мы, выкладчыкі, цэнім у кіраўніку найперш чалавечыя якасці, але і дзелавыя Іван Сямёнавіч выявіў у поўнай меры, як і яго вучань, які замяніў яго на пасадзе дэкана – Сяргей Аляксандравіч Важнік.
У 2004 г. я ўзначаліла кафедру сучаснай беларускай літаратуры, якую перайменавалі ў кафедру беларускай літаратуры і культуры. Прычым мы чыталі і гісторыю сусветнай культуры, і славянскую міфалогію, і іншыя культуралагічныя дысцыпліны, бо нельга вывучаць гісторыю літаратуры без вывучэння гісторыі культуры, як айчыннай, так і сусветнай.
У 2016 г. у выніку рэарганізацыі факультэта я перайшла загадваць кафедрай тэорыі літаратуры, замяніўшы свайго настаўніка Вячаслава Пятровіча Рагойшу, які зрабіў кафедру надзвычай аўтарытэтнай.
У 2018 г. кафедру аб’ядналі з кафедрай славянскіх літаратур, і яна стала называцца кафедрай тэарэтычнага і славянскага літаратуразнаўства. З таго часу я – прафесар дадзенай кафедры, якую ўзначаліла кандыдат філалагічных навук Таццяна Анатольеўна Марозава. Станоўчае ў дзейнасці кафедры тое, што ўведзены новыя літаратуразнаўчыя дысцыпліны, якія паглыбляюць і ўзбагачаюць нашу навуку. Мы шырока выкарыстоўваем новыя тэхналогіі, авалодалі і дыстанцыйнымі метадамі навучання, і методыкай навучання замежных студэнтаў.
Кітайскія магістранты і аспіранты надзвычай старанныя
Замежныя студэнты ў асноўным вывучаюць рускую мову і некаторыя замежныя, пераважна англійскую. Ёсць сярод іх тыя, якія цікавяцца і беларускай. Да мяне ў асноўным трапляюць кітайскія магістранты і аспіранты. Натуральна, яны лепшыя са свайго кантынгенту, ужо хаця б таму, што імкнуцца займацца навукай. У цэлым я імі задаволена – надзвычай старанныя, дысцыплінаваныя. Характэрна, што яны жадаюць пісаць працы па літаратуры менавіта ў сувязі з культурай таго ці іншага гістарычнага перыяду.
Гісторыю беларускай літаратуры чыталі на розных факультэтах
Я пішу не толькі па беларускай літаратуры, але і па славянскай міфалогіі, гісторыі сусветнай культуры, тэорыі літаратуры, псіхалогіі літаратурнай творчасці. Выступаю і як крытык, публіцыст. У бягучым годзе ў асноўным аналізавала кнігі свайго бацькі – народнага пісьменніка Івана Шамякіна, бо ў яго быў стогадовы юбілей. Нават па яго творчасці, здавалася б, добра вывучанай, адкрываецца шмат новага і, на мой погляд, загадкавага. А ўвогуле, глыбіні гуманітарнай навукі бязмежныя. Папулярызаваць яе неабходна ў СМІ, больш рыхтаваць перадач па жыцці і творчасці выдатных прадстаўнікоў беларускай літаратуры, і культуры ў цэлым. І, безумоўна, неабходна значна павялічыць колькасць гадзін па літаратуры ў школе. Калі я вучылася, урокі па літаратуры былі кожны дзень і лічыліся надзвычай важнымі. А ў канцы 1980-х гадоў гісторыю беларускай літаратуры чыталі і на іншых факультэтах, напрыклад, я – на біялагічным. Можа, варта вярнуцца да практыкі пашырэння кругагляду студэнтаў, далучэння іх да беларускай культуры? Не трэба баяцца залішняй перагрузкі студэнтаў прыродазнаўчых факультэтаў – магчымасці мозгу велізарныя, а звяртанне да новых навук будзе садзейнічаць яго, мозгу, лепшай працы і развіццю…
На філалагічным факультэце з’явілася шмат маладых, перспектыўных выкладчыкаў. Але, на жаль, з аспірантурай праблемы – не
ідуць. Усё ж ненармальна, што ў нас пераважаюць замежныя аспіранты і магістранты, а не беларускія. Выходзіць, займацца навукай для маладых не лічыцца прэстыжным відам дзейнасці. А ў цэлым, факультэт развіваецца бурна. У гады маёй маладосці таксама пастаянна нешта мянялася – не без таго, але не кардынальна, паступова. Ясна, што грамадства робіцца больш складаным і працэсы як у жыцці, так і ў адукацыі – больш дынамічнымі. І ўсё ж часам сумуем па стабільнасці…
Гутарыў Сяргей ШАФАЛОВІЧ
