Нядаўна споўнілася 136 гадоў з дня нараджэння вялікага савецкага навуковага, бліскучага неўрапатолага і клініцыста, таленавітага педагога, акадэміка АН БССР, члена-карэспандэнта АН СССР, заслужанага дзеяча навукі БССР, доктара медыцынскіх навук, прафесара Міхаіла Барысавіча Кроля.
Менавіта з імем гэтага выбітнага чалавека звязана станаўленне вышэйшай медыцынскай адукацыі і медыцынскага друку ў Беларусі, што першапачаткова было арганізавана ім на медыцынскім факультэце Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта.
Нарадзіўся Міхаіл Барысавіч Кроль ў 1879 г. у горадзе Мінску ў сям’і службоўца. Ён атрымаў выдатную па тых часах адукацыя, спачатку скончыўшы ў 1896 г. з залатым медалём Лібаўскую Нікалаеўскую гімназію, а затым паспяхова ў 1901 г. медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта.
З першых дзён вучобы Міхаіл Барысавіч пачаў выяўляць велізарную цікавасць да неўралогіі і розных навуковых даследаванняў у гэтай галіне. Менавіта ў студэнцкія гады ён напісаў першую навуковую працу “Пра цэнтральную гематаміелію без змены хрыбетніка”.
Пасля ўніверсітэта ў перыяд з 1901 па 1904 гг. Міхаіл Барысавіч паспяхова працуе не толькі на сваім родным факультэце Маскоўскага ўніверсітэта, але і з’яўляецца інтэрнам факультэцкай тэрапеўтычнай клінікі, звышштатным асістэнтам Неўралагічнага кабінета Аляксееўскай амбулаторыі, якая размяшчалася на Дзявочым полі, а таксама працуе ў неўралагічным аддзяленні Яўзскай бальніцы. У перыяд з 1904 па 1906 гг. праходзіў стажыроўку за мяжой па пытаннях у галіне неўралогіі.
Па вяртанні ў Расійскую Імперыю і да 1924 г. з’яўляецца пазаштатным супрацоўнікам кафедры нервовых хвароб пры Маскоўскіх вышэйшых жаночых курсах (2-і Маскоўскі медыцынскі інстытут), а таксама вучнем савецкага неўрапатолага, заслужанага дзеяча навукі РСФСР Лазара Саламонавіча Мінора, які ў той час узначальваў дадзеную кафедру. Аднак ужо праз 3 гады плённай працы Міхаіл Барысавіч становіцца не толькі асістэнтам і дацэнтам кафедры нервовых хвароб, але і выдатным выкладчыкам, якога студэнты вельмі любяць, бо ён умеў паднесці свае лекцыі не толькі ясна і дасціпна, але і з глыбінёй выкладу матэрыялу, заўсёды выдатна кантактуючы з аўдыторыяй.
У гэта ж час, пачынаючы з 1907 г., Міхаіл Барысавіч пачаў займацца новымі, нікому не вядомымі ў той час часткамі неўралогіі, а менавіта праблемамі лакалізацыі функцый галаўнога мозгу, па якіх не толькі апублікаваў шэраг навуковых прац, але таксама і выступіў у 1911 г. у Маскве на I з’ездзе Рускага саюза псіхіятраў і неўрапатолагаў з праграмным дакладам “Да клінікі і тапічнай дыягностыкі афатычных і апрактычных расстройстваў”, а на два гады пазней прадставіў дадзены даклад і на Міжнародным кангрэсе ў Лондане. Пасля вынікі праведзеных даследаванняў ляглі ў аснову яго доктарскай дысертацыі “Матэрыялы да вывучэння апраксіі”, напісанай у 1918 г. У гэтым жа годзе за дасягненні ў галіне дадзенай навукі Міхаілу Барысавічу будзе прысуджана навуковая ступень доктара медыцынскіх навук і званне прафесара.
У перыяд Першай сусветнай вайны Міхаіл Барысавіч з’яўляецца загадчыкам псіхіятрычнага пункта Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца Заходняга фронту, а праз некалькі гадоў, у 1921 г., пасля таго, як урад БССР звярнуўся да навуковых працаўнікоў-выхадцаў Беларусі з заклікам прыняць удзел у стварэнні ўніверсітэта ў Мінску і ў далейшым працаваць у ім, прафесар адным з першых будзе адкамандзіраваны і залічаны ў штат Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, дзе дзякуючы яго высілкам будзе арганізаваны медыцынскі факультэт.
Першапачаткова ён будзе прызначаны ўдзельнікам урадавай камісіі па арганізацыі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта і абраны загадчыкам кафедры нервовых хвароб, а ў далейшым, з 1924 г., зойме пасада дэкана свайго роднага факультэта, стане ўдзельнікам Упраўлення БДУ.
Медыцынскі факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта змог адчыніць свае дзверы для першых студэнтаў у 1921 г. шмат у чым дзякуючы старанням Міхаіла Барысавіча, якому на пачатковым этапе, апроч навучальных задач, даводзілася вырашаць яшчэ і мноства арганізацыйных пытанняў. Акрамя таго, велізарную ўвагу ён надаваў і падрыхтоўцы навуковых кадраў па пытаннях неўрапаталогіі, працаваў над праблемамі тэорыі і методыкі выкладання. Прафесар адзначаў важнасць змены сістэмы выкладання медыцыны. Для таго, каб звязаць прыродазнаўчанавуковыя і медыцынскія дысцыпліны, ён прапанаваў комплексны падыход. Сутнасць яго складалася ў тым, што “вакол вызначанай тэмы канцэнтруецца выкладанне так, што асобныя дысцыпліны асвятляюць яе з усіх бакоў”. Такім чынам, Міхаіла Барысавіча можна смела лічыць заснавальнікам беларускай школы неўрапатолагаў.
Менавіта такая дынамічная і плённая дзейнасць Міхаіла Барысавіча на карысць роднага факультэта дазволіла ў 1930 г. пераўтварыць яго ў самастойны Беларускі (Мінскі) медыцынскі інстытут, першым дырэктарам якога з’яўляўся сам прафесар.
Займаючыся актыўнай выкладчыцкай, навуковай і адміністрацыйнай дзейнасцю, Міхаіл Барысавіч не забываў і пра тое, што ён урач-практык, праца і веды якога высока шанаваліся не толькі на радзіме, але і за межамі Беларусі, з якой ён часта выязджаў па працы ў Маскву і Пецярбург. Цікавы той факт, што некаторы час, у перыяд з 1923 па 1924 гг., Міхаіл Барысавіч як дасведчаны неўрапатолаг з’яўляўся адным з урачоў Уладзіміра Ільіча Леніна.
Пад кіраўніцтвам прафесара ў 1920-я гг. на тэрыторыі Беларусі з’яўляецца першы неўралагічны цэнтр, адкрыты на базе клінікі нервовых хвароб. У жніўні 1924 г. з клінікі і псіханеўралагічнага дыспансера будзе створаны самастойны Беларускі дзяржаўны інстытут фізіятэрапіі, які з 1924 па 1930 гг. будзе ўзначальваць сам Міхаіл Барысавіч.
Адначасова са стварэннем новых структурных адзінак у медыцыне ён прымае актыўны ўдзел у арганізацыі і працы новага перыядычнага выдання – часопіса “Беларуская медыцынская думка”, першы нумар якога ўбачыў свет у 1924 г. Прафесар з’яўляўся адным з першых рэдактараў дадзенага часопіса.
На жаль, у 1932 г. Міхаіл Барысавіч пакідае беларускія землі і пераязджае ў Маскву, дзе будзе не толькі адказным рэдактарам часопіса “Неўрапаталогія і псіхіятрыя”, але таксама зойме некалькі высокіх пасад, а менавіта: месца загадчыка кафедры нервовых хвароб 2-га Маскоўскага медыцынскага інстытута, месца дырэктара клінікі нервовых хвароб Усесаюзнага інстытута эксперыментальнай медыцыны і клінічнага сектара гэтага інстытута. А ў перыяд з 1934 па 1938 гг. таксама будзе з’яўляцца галоўным урачом знакамітай Крамлёўскай бальніцы.
За велізарны ўнёсак у развіццё айчыннай медыцыны і як аднаму з вядучых неўролагаў свайго часу Міхаілу Барысавічу ў 1930-я гг. будзе прысвоена ганаровае званне заслужанага дзеяча навукі БССР, ён будзе абраны сапраўдным членам Акадэміі навук Беларусі, намеснікам старшыні Навуковага медыцынскага савета і старшынёй секцыі медыцыны і прыродазнаўства Дзяржаўнага Навуковага савета Наркамздароўя БССР.
З канца 1930-х гг. прафесар з’яўляецца старшынёй Маскоўскага грамадства неўрапатолагаў і псіхіятраў, старшынёй упраўлення Усесаюзнага грамадства неўрапатолагаў і псіхіятраў, намеснікам старшыні Навуковага медыцынскага савета Наркамздароўя СССР і старшынёй экспертнай камісіі па неўралогіі і псіхіятрыі пры ВАК СССР. У 1939 г. будзе абраны членам-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР.
Міхаіл Барысавіч Кроль з’яўляецца аўтарам больш за 120 навуковых прац, апублікаваных як на тэрыторыі СССР, так і за мяжой. Яго працы асвятлялі розныя бакі неўрапаталогіі, арганізацыі аховы здароўя і медыцынскай адукацыі. Шматлікія з іх прысвечаны вывучэнню лакалізацыі функцый мозгу, патафізіялогіі нервовай сістэмы, неўрапаталагічнага сіндрому, афазіі, апраксіі і агназіі. Выкарыстоўваў у клінічнай практыцы метад хранаксіі, які дазволіў вывучыць тонкія функцыі нервовай сістэмы, а менавіта паказаць на цесную ўзаемасувязь функцый галаўнога мозгу, гнозіса, праксіса і маўлення, даў новае ўяўленне пра сінэргічныя і танічныя рэфлексы, гіперкінезы, пра рэперкусіі і хранаксіі. Ён даследаваў бар’ерныя функцыі нервовай сістэмы, займаўся вывучэннем параз нервовай сістэмы пры некаторых інфекцыйных і вірусных захворваннях (шаленства, сыпны тыф, праказа, клешчавы энцэфаліт і інш.). Прафесар адным з першых даў клінічнае апісанне клешчавога энцэфаліту, удзельнічаючы ў 1937–38 гг. у экспедыцыі па вывучэнні гэтага захворвання. Паспяхова працаваў над пытаннямі аднаўлення парушаных функцый у хворых з рознымі арганічнымі і функцыянальнымі захворваннямі нервовай сістэмы. Вывучаў вірусныя інфекцыі нервовай сістэмы, пухліны галаўнога і спіннога мозгу. На клінічным матэрыяле паказаў значэнне адаптацыйнай ролі вегетатыўнай нервовай сістэмы. Апісаў празмернае аваласенне ці выпадзенне валасоў на скуры ў вобласці інервацыі сядалішчнага нерва пры паяснічна-крыжавым радыкуліце (сімптом Кроля). Ужо ў тыя гады ён паспяхова працаваў над аднаўленнем парушаных функцый у хворых з рознымі арганічнымі і функцыянальнымі захворваннямі нервовай сістэмы. Міхаіл Барысавіч быў ініцыятарам вывучэння і ўжыванні апітэрапіі пры захворваннях нервовай сістэмы. Акрамя таго, ён з’яўляецца аўтарам некалькіх значных прац па фізіятэрапіі.
На аснове праведзеных навуковых даследаванняў і клінічнага досведу ён стаў аўтарам адной з найбуйнейшых манаграфій, якая стала класічным кіраўніцтвам у галіне неўрапаталогіі “Неўрапаталагічныя сіндромы”, апублікаваная ў 1933 г. і перакладзеная на нямецкую і іспанскую мовы. Дадзеная праца была настолькі моцная, што вытрымала яшчэ два перавыданні: адно – у 1936 гг., а другое ў 1966 г., але ўжо пасмяротна пад рэдакцыяй і з дадаткам Е. А. Фёдаравай. Сумесна з М. С. Маргулісам і М. І. Грашчанкавым у 1939 г. выдае падручнік па нервовых хваробах, які таксама, як і манаграфія, выдаваўся 3 разы.
У 1939 г. Міхаіл Барысавіч адзначыў свой юбілей – 60-годдзе. Тым часам ён, пакінуўшы пасаду галоўнага ўрача Крамлёўскай бальніцы, вырашыў прысвяціць сябе выключна навуцы. Але планам не наканавана было ажыццявіцца, бо прафесар раптоўна сканаў 6 жніўня 1939 г. і быў пахаваны ў Маскве. Па рашэнні Наркамздароўя СССР памяць пра Міхаіла Барысавічу Кроля была ўшанавана ва ўстановах, якімі ён доўгі час кіраваў: у клініцы нервовых хвароб Усесаюзнага інстытута эксперыментальнай медыцыны быў усталяваны бюст, а ў клініцы нервовых хвароб Мінскага медыцынскага інстытута – мемарыяльная дошка. У Маскоўскім грамадстве неўрапатолагаў некаторы час праводзіліся штогадовыя навуковыя чытанні, прысвечаныя імю гэтага вялікага чалавека і навукоўца.
